Peki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğanın Süratle hayata geçireceğiz dediği sistem hangi değişiklikleri getiriyor?
Türk siyasi tarihinde 1808de ilan edilen Sened-i İttifakla ilk adımı atılan anayasal süreçte 16 Nisan 2017de yapılan referandumla yeni bir sayfa açıldı.
Türkiyede 1921, 1924, 1961 ve son olarak 1982 olmak üzere toplam 4 kez yeni anayasa hazırlandı ve kabul edildi. Askeri yönetimin emriyle hazırlanan, 1982de kabul edilen ve hala yürürlükte olan anayasa çok ağır eleştirilere konu oldu. Eleştirilere bağlı olarak anayasada çok sayıda değişiklik yapıldı ancak askeri yönetimin hazırladığı ve referandumla kabul edilen anayasa tamemen değiştirilemedi. Parlamenter hükümet sisteminin bütün özelliklerini taşıyan 1982 Anayasası 2007de yapılan referandumla bir kez daha değiştirildi. Yapılan değişiklikle cumhurbaşkanının meclis tarafından değil, halk tarafından seçilmesi benimsendi.
Yapılan bu değişiklik ülkede sistem değişikliğine giden sürecin ilk adımı oldu. Halk tarafından seçilen cumhurbaşkanı ile yürütmenin başı olan ve yine halk tarafından seçilen başbakan arasında yetki karmaşası olacağı iddiaları ortaya atıldı. Ancak süreç devam etti ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiyenin seçimle gelen ilk cumhurbaşkanı oldu. Bu dönemde başbakanlık koltuğunaysa Ahmet Davutoğlu oturdu. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan ile gerginlik yaşadıkları öne sürülen Başbakan Davutoğlu bir süre sonra istifa etti. Bu istifanın ardından göreve gelen Binali Yıldırım MHPnin destek açıklamasının ardından anayasa değişikliği için harekete geçti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından desteklenen değişiklikler Meclisten geçtikten sonra halk oylamasına sunuldu ve kabul edildi.
Maddelerle yeni sistem
18 maddelik değişiklik teklifinin en dikkat çekici özelliği parlamenter sistemden cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilecek olmasıydı. Evet ve Hayır oy seçenekleri ile sandığa giden Türk halkı, yüzde 51,41le yapılan değişikliği onayladı. Peki 25 Haziranda yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ve yapılan 18 değişiklik neler?
Nasıl bir cumhurbaşkanı geliyor ?
Türkiye 16 Nisan 2017 tarihinde referandumla yaptığı anayasal değişiklerle cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçme kararı aldı. Seçmenler 24 Haziran tarihinde Türkiye’nin yeni cumhurbaşkanını ve milletvekillerini belirlemek için yeniden sandığa gitti.
Yeni cumhurbaşkanı anayasaya göre yürütmenin başı oldu. Bu durumda artık bakanlar kurulu olmayacak. Beş yılda bir milletvekilleriyle aynı gün seçilecek olan cumhurbaşkanı, bir veya daha fazla yardımcı atayabilecek. Türkiye Cumhuriyetini ve Türk milletinin birliğini temsil eden cumhurbaşkanı partili olabilecek. Yeni cumhurbaşkanı üst kademe kamu yöneticilerini atayıp, görevlerine son verebilecek. Bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları kararname ile düzenleyecek.
Başkomutan seçimi
Türkiye bu seçimle Başkomutanı da belirlemiş olacak. Ülkenin lideri, milli güvenlik politikalarını belirleyecek ve gerekli tedbirleri alacak. Cumhurbaşkanı OHAL da ilan edebilecek. Ancak OHAL süresi, 6 ayı geçemeyecek. Olağanüstü hal ilanı kararı verildiği gün Resmi Gazetede yayımlanacak ve aynı gün TBMMnin onayına sunulacak. Meclis, gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek. Cumhurbaşkanının talebiyle TBMM her defasında 4 ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilecek. Savaş hallerinde bu 4 aylık süre aranmayacak.
Parlamenter sistemde Başbakan hükümetini kurup cumhurbaşkanına sunarken artık cumhurbaşkanı, seçilme yeterliliğine sahip kişiler arasından bakanları atayacak ve görevlerine son verecek. Yeni sistemde bakanlar, Meclis dışından seçilecek. Milletvekili olan birinin bakan yapılması gerekirse vekillikten istifa etmesi gerekecek. Şu an 26 olan bakanlık sayısıysa azaltılacak.
Anayasa Mahkemesinde iptal davası
Cumhurbaşkanı, Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilecek. 24 Haziran’da sandığa giden seçmen sadece siyasi bir karar değil, ekonomik bir karar da almış odu. Cumhurbaşkanı bütçeyi meclise sunacak. Meclisin bütçeyi hazırlama yetkisi ortadan kalkmış olacak. Cumhurbaşkanı, anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunacak. Başkan, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek.
Yüce Divan
Yeni cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması halinde seçim kararı alamayacak.
Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen cumhurbaşkanının görevi sona erecek. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanacak.
Yasama yetkisine sahip olan yeni mecliste artık 550 değil 600 milletvekili olacak. 18 yaşını doldurmuş ilk okul mezunu kişiler de milletvekili olabilecek. Milletvekili seçilebilmek için eski sistemde en az 25 yaşında olmak gerekiyordu.
Seçim yenileme yetkisi mecliste
TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.
TBMMnin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz olacak.
Meclis, denetim ve bilgi edinme yetkisini, Meclis araştırması, Genel görüşme, Meclis soruşturması ve Yazılı soru yoluyla kullanacak. TBMM cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında soruşturma açılmasını isteyebilecek. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak.
Gensoru ile hükümet ve bakan düşürme usulü yeni sistemde artık yok. Meclis cumhurbaşkanını düşürebilmek için ancak seçime gidebilecek.
Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun adı, Hakimler ve Savcılar Kurulu şeklinde değişecek.
Yürülüğe girecek olan 18 maddeyi kısaca şöyle özetleyebiliriz:
Madde 1: Yargı yetkisinin, Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılacağına dair hüküm, Bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılacağı şeklinde değişti.
Madde 2: Milletvekili sayısı 550den 600e çıkarıldı.
Madde 3: Seçilme yaşı 25ten 18e indirildi.
Madde 4: TBMM seçimleri 4 yılda bir yerine, her 5 yılda bir cumhurbaşkanlığıyla aynı gün yapılacak. Cumhurbaşkanlığı için yarışan herhangi bir aday ilk turda yüzde 50yi geçemezse, 15 gün içinde ikinci tur yapılacak ve en çok oyu alan aday yarışı kazanacak.
Madde 5: TBMMnin görevleri ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek, para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek, milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, TBMM üye tam sayısının 5te 3 çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilanına karar vermek, anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmek
Madde 6: TBMM, Meclis Araştırması, Genel Görüşme, Meclis Soruşturması ve Yazılı Soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanacak. Gensoru, denetleme yetkisinden çıkarılacak.
Madde 7: Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiğinin kesilmesine yönelik düzenleme yürürlükten kaldırıldı.
Madde 8: Bu maddeyle cumhurbaşkanına, devlet başkanı sıfatı getiriliyor. Devletin başı olan cumhurbaşkanına, yürütme yetkisi de veriliyor.
Madde 9: TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle, cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılmasını istenebilecek. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşerek, üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verecek.
Madde 10: Seçilen cumhurbaşkanı bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilecek. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 gün içinde sandığa gidilerek seçim yapılacak. Bu sürede yardımcı makama vekalet edecek.
Madde 11: TBMM, üye tam sayısının 5te 3 çoğunlukla, cumhurbaşkanı ise karar alması durumunda seçime gidilebilecek. Seçim kararı alınması durumunda hem meclis hem de cumhurbaşkanlığı için oylama yapılacak.
Madde 12: Cumhurbaşkanına OHAL ilan etme yetkisi verildi. Meclis, onayına sunulacak OHALi gerekli gördüğü süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya tamamen kaldırabilecek.
Madde 13: Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak.
Madde 14: Maddeye göre, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun adı, Hakimler ve Savcılar Kurulu şeklinde değişecek. Kurulun üye sayısı 13, daire sayısı 2 olacak. Kurula Adalet Bakanı başkanlık edecek ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı da kurulun tabii üyesi olarak görev yapacak.
Madde 15: Kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılacak. Kanununa, bütçeyle ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamayacak. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMMye sunacak.
Madde 16: Bu maddeyle, önerilen hükümet sistemine uyum için anayasanın farklı maddelerinde bulunan bazı ibareler değiştirildi ya da metinden tamamen çıkarıldı.
Madde 17: Bu madde uyarınca, TBMMnin bir sonraki seçimi ve cumhurbaşkanı seçimi, 3 Kasım 2019 tarihinde yapılacak.
Madde
18: Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesileceğine dair hükmün kaldırılması, değişikliğin yayımı tarihinde; mevcut anayasada Bakanlar Kurulu, sıkıyönetim, tasarı, kanun hükmünde kararname, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ibarelerinin kaldırılmasına dair değişiklikler de TBMM ve cumhurbaşkanı seçimleri sonucunda cumhurbaşkanının görevi başladığı tarihte yürürlüğe girecek.
