Nedir bu Wagner isyanı?

ARİF ASALIOĞLU
Bir hafta önceki yazımızda Kremlin’i endişelendiren, özel askeri birlik Wagner’in kurucusu Yevgeniy Prigojinin isyan sebeplerini ve bunun üzerine Moskova’da yönetimin ciddi güven ve karizma kaybını ele almıştık. Ülkede üç dört gün devam eden yoğun güvenlik önlemleri alındı ve bütün kolluk kuvvetleri alarma geçirildi. Önlemler ve tartışmalar halen devam ediyor. Bu yazımızda olayların nasıl geliştiğini, neden hızlı büyüdüğünü, belli başlı sonuçlarını ve ayrıca Ukrayna savaşına etkisini ele alacağız. 

Öncelikle gelişen olayın bir dış güç etkisiyle hazırlandığına ihtimal vermiyorum. Prigojin, Kremlin’e yakın bir isim ve sistemin içinden çıkmış birisi. Kişisel kavganın olduğu zaten biliniyordu ve Bahmut mücadelesi zamanında gerilimin ciddiyeti anlaşılmıştı. Kremlin’e saldırı mahiyetinde gönderilen basit donanımlı dronları da bu kategoride düşünmek gerekir. Hem ordu içinden hem de istihbarattan bazı generallerin Prigojini desteklemiş olabileceğine dair işaretler var. Bazı üst seviye komutanlar, bu konuyla ilişkili olarak tutuklandı mesela. Kanaatime göre Wagner yöneticisi, ordu içinden destek görmeseydi bu çapta bir isyan hareketi düzenlemeye cesaret edemezdi.
Prigojin sistemin içinde yetişmiş birisi. Rusya Savunma Bakanlığı ve ordu ile ilgili bildiği çok sırlar var. Suriye, Libya ve Ukrayna’da alınan kararların detaylarını biliyor. Ukrayna’daki paralı askerlerin finansal kaynakları, silahların nerelerden geldiği gibi. Daha da zora düşerse bunları açma ihtimali var. Öfkesini kontrol edemeyen bir karakteri var. Son videolarından birisinde kullandığı “Ukraynadaki savaş Savunma Bakanı ve oligarklar için gerekliydi” cümlelerin daha detaylarına inebilir mesela.
25 bin kişilik ağır silahlı ve donanımlı bir ordunun isyan ve başkaldırma teşebbüsü kadar, zannımca, Moskova’yı endişelendiren en önemli hususlardan bir tanesi de, Wagner’in isyan girişimi yaptığı noktanın önemi. Rostov on Don şehri, Ukrayna savaşının yönetildiği karargahın olduğu yer. Aynı zamanda bu güney cephesi, Kırım’a lojistik noktasında bulunuyor. Yani Prigojin Ukrayna ordusunun yapmak istediği Kırım yolunu kesmek ve lojistik noktasına etki etmeyi fiilen gerçekleştirmiş olacaktı. Bunun gerçekleşmesi durumunda Rus ordusu ciddi güç kaybına girecek, belki Kırım düşecek ve moraller çökecekti. 

Yaşanan olayların en önemli sonuçlarından bir tanesi ülke içindeki faaliyetlerinde Wagner’in tasfiye edilmesi oldu. Kremlin, Wagner’in kontrolünü ülke dışında da ele almak ve Afrika kıtasındaki Wagner destekli operasyonları aksatmadan devamını sağlamak için girişimler başlattı. Suriye, Mali ve Orta Afrika ülkeleriyle temasa geçti. Şu da bir gerçek ki, 2024 seçimleri öncesi Putinin reytingine olumsuz etki etti. Ama bu etki iktidardan uzaklaşmasını doğuracak güçte değil tabiki. Rus istihbaratının olayı önceden önleyememesi ve Kremlin’i informe edememesi çok tartışıldı. İsyan olayının ekonomik sonuçları da önemsenmeli. Piyasaların risk seviyesi artmış oldu.
Olaylar nasıl gelişti ve neden hızlı büyüdü?
Yevgeniy Prigojin, Telegram hesabından yayınladığı sesli mesajlarda, Savunma Bakanı Sergey Şoygunun emriyle Wagner askerlerinin eğitim kamplarının bombalandığını iddia etti. Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay başkanı Gerasimov’a sert suçlamalar yöneltti. Delil olarak ise bazı görüntüler paylaştı. Kendi birliklerini kast ederek “25 bin kişinin bununla ilgileneceğini söyleyerek Rusya genelinde destek çağrısı yaptı. 
Cumartesi (24 Haziran) sabah saatlerinde Wagner birlikleri Rostov-on-Dondaki tüm askeri tesislerin kontrolünü ele geçirdi. Prigojin, savunma bakanını ve genelkurmay başkanını ağır ifadelerle suçlayarak, Moskova yönüne savaşçılarını yönlendirdi. “Adalet yürüyüşünün” durmasının ancak bu iki ismin kendilerine verilmesi ile mümkün olduğunu ilan etti. “Herkese direnmemenizi rica ediyorum. Direnenleri anında imha edeceğiz. Kontrol noktaları da dahil, uçaklar da dahil” dedi.
Kremlin’den ve generallerden sert tepki

Çarpıcı bir açıklama da Federal Güvenlik Servisi FSB’den geldi. FSB, Prigojinin açıklamalarıyla silahlı isyan çağrısı yaptığı gerekçesiyle cezai soruşturma başlattığını duyurdu. Ulusal Terörle Mücadele Komitesi ise yasadışı eylemlerin derhal durdurulması talebinde bulundu. Bir müddet sonra Vladimir Putin, canlı yayında halka seslendi. Wagnerin isyanının Rusyayı sırtından bıçaklamak olarak niteleyen bir konuşma yaptı. “Bu eylem açıkça ihanettir ifadelerini kullandı. Bunun kardeş kavgasını tetiklemek istediğini ve ülke için ölümcül tehlike olduğunu söyleyen Putin, “İsyan edenler en kısa sürede en sert şekilde cezalandırılacak, hukuk ve halk önünde hesap verecektir dedi. Orduya isyanı bastırma emri verildi. 
Putin’in açıklamasının ardından Çeçenistan Lideri Ramzan Kadirov’dan destek geldi. Çeçen savaşçıların gerginlik bölgesine girdiğini ve isyanın bastırılması gerektiğini söyleyen Kadirov, ‘Olanlar, sadece Savunma Bakanlığına bir ültimatom değil, bu devlete karşı bir meydan okumadır ve bu meydan okumaya karşı ordu, güvenlik güçleri, valiler ve sivil halkın ulusal liderin etrafında toplanması gerekir’ dedi. Rusyanın Ukraynadaki özel askeri operasyonu komutan yardımcısı General Sergey Surovikin, Telegram kanalından yayınlanan video mesajında, Wagner askerlerini durmaya ve Başkomutan Putine itaat etmeye çağırdı. Rostov şehrine gelen Rusya Milli Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-Bek Yevkurov Prigojin ile görüştü. Sosyal ağlara servis edilen videoda Prigojin bir kez daha taleplerinden geri adım atmayacaklarını söyledi. 

Genelkurmay Başkanı Birinci Yardımcısı Korgeneral Vladimir Alekseyev, Wagnercilere seslendiği video mesajında, Şu anda yaşananları delilik dışında bir sözle açıklayamayacağım. Şimdi ülkemiz zor durumda. Yaptıklarınız başta siyasi olmak üzere çok büyük kayıplara yol açacaktır. Batının, şu anda yapmaya çalıştığınız şey için ne kadar memnun olduğunu bir düşünün, yanlış adım atıyorsunuz dedi.


Lukaşenko tarafından ikna edildi
Olayların yatışması için devletin bütün üst seviye güvenlik kurumları devreye girdi, önlemler alındı. Moskova dahil çok yerde güvenlik artırıldı. Rostov-on-Don şehir merkezinde kamuflajlı çok sayıda Wagner askeri ve zırhlı araçlar şehirdeki Savunma Bakanlığı binasını ablukaya aldığı görüntüleri basına yansıdı. Görüntülerde Güney Askeri Bölge karargahı, İçişleri Bakanlığı merkezi, istihbarat FSB binası, belediye ve emniyet müdürlüğü binaları çevresinde toplanan kamuflajlı savaşçılar vardı. Bölge Valiliği, halka üç kez evlerinden çıkmamaları ve şehir merkezine gelmemeleri yönünde uyarıda bulundu.
Cumartesi akşama doğru Belarus Devlet Başkanı Aleksander Lukaşenko, Prigojin ile anlaştığını duyurdu. Belarus resmi haber ajansından yapılan duyuruda, Wagner’in ilerleyişini durdurmak ve Rusya’da yaşanan gerilimi azaltmak için Prigojin ile anlaştıkları açıklandı.
“Putin’in ricası” ile devreye giren Lukaşenko’nun ne gibi garantiler verdiği pek bilinmiyor. Fakat Kremlin sözcüsü Dimitri Peskov, Prigojinin Rusya Devlet Başkanının dokunulmazlık sözü ile Belarusa gidebileceğinin garanti altına alındığını” söyledi. Ayrıca, Peskov, Prigojin aleyhindeki ceza davasının düşürüleceğini, dosyanın kapatılacağını ve kendisinin Belarusa gideceğini açıkladı. Prigojinin bundan sonra ne yapacağını bilmediğini belirten Peskov, Rus makamlarının isyana katılan Wagner savaşçılarının daha önce özel askeri operasyonda ön cephedeki liyakatleri göz önüne alındığında peşlerine düşmeyeceklerini sözlerine ekledi. Ayrıca Prigojinin son eylemlerine katılmayı reddeden Wagner savaşçıları, Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalayacak.
Wagner varlığını sona erdiriyor
Wagnerin lideri Yevgeni Prigojin, iki günlük isyanın ardından geri çekilmesi sonrasında ilk mesajını Salı günü paylaştı. 11 dakikalık sesli mesajında Prigojin kimsenin Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalamayı kabul etmediğini ve şirketinin 1 Temmuzda varlığını sona erdirmek zorunda olduğunu söyledi. Prigojin, askerlerinin Moskovaya yürüyeceğini ilan etme amacının Rusyanın liderliğini devirmek olmadığını ve yürüyüşün amacı Wagnerin yok edilmesini önlemek ve profesyonel olmayan eylemleriyle çok sayıda hata yapan yetkililerden hesap sormaktı dedi.
Wagnerin Rus hava kuvvetlerini vurmak zorunda kaldıkları için üzgün olduğunu ve daha çok kan dökülmesini önlemek için geri döndüklerini söyledi ve ekledi: “Protestomuzu göstermek için yürüdük, hükümeti devirmek için değil. Salı günü akşam ise Putin, Wagnerin askerlerine hitaben, başarısız isyanının ardından orduyla sözleşme imzalamaları, Belarusa gitme ya da evlerine dönme şansı sunduğunu bildirdi. 
Gelişmeler Ukrayna savaşını nasıl etkiler?
Bir haftadır Rusya’da, Ukrayna savaşı gündem olarak ikinci sıraya düştü. Rusya tarafının atağı ya da roket atışları sakinleşti, azaldı. Kısa vadede savaştan dikkatler uzaklaştı. Uzun vadede ise Rusya’nın birlikleri arasında bütünlük olmadığı ortaya çıkmış oldu. Rusya karizmasına derin bir çizik aldı. Ukrayna’nın hem yönetimi hem de ordusu morali ve motivasyon olarak güçlendi. Bu süre içinde bazı yerleşim yerlerini tekrar aldı. Bahmut yönünde atağa geçti. 
Sonuç olarak Prigojin’in isyanı savaşı bugün yarın ve yakın zamanda bitirmeyecek. Ama Ukrayna tarafı ve Batı, zaman kazanmış oldu ve psikolojik üstünlük elde etti. Cephelerde savaşan Ukraynalıların motivasyonu arttı. Cepheden gelen bilgilere göre isyan girişimiyle yaşanan kargaşanın, Kiev’in karşı saldırıyı yoğunlaştırdığı bir sırada, Ukraynalı birlikler açısından Rusya’nın savunma hattının zayıflatması bekleniyor. Rus komutanlar arasında huzursuzluğun artacağı kesin. 25 bin donanımlı Prigojin birliklerinin cephelerde eksikliği de hissedilecek. Ukrayna Dışişleri Bakanı Dimitro Kuleba Avrupa Birliği Dışişleri Konseyi’ne video konferans yoluyla hitabında, Ukrayna’ya desteği güçlendirerek “Rusya’nın yenilgisini hızlandırma” çağrısında bulundu.