Selcan Hacaoğlu imzalı rehberde, ABD ile ilişkilerde krizin ortaya çıkışı, yakınlaşma işaretleri, kriz yaratabilecek konular ve Türkiye’yi ABD yörüngesinde tutabilecek ortak çıkarlar özetleniyor. Yazının geniş bir özetini aşağıda bulabilirsiniz.
1. Darbe girişiminin ABD ile ne ilgisi var?
Başarısız kalan darbe Erdoğan için hala kapanmayan bir yara. Washington’un, Erdoğan’ın acemice yapılan darbe girişimini yönetmekle suçladığı, Pennsylvania’da sürgünde yaşayan Türk din adamı Fethullah Gülen’i iade etmekte isteksiz davranması da. Amerikalı yetkililer Türkiye’nin Gülen’e karşı sunduğu delillerin iade için yeterli olmadığını söylüyor. Gülen’in takipçilerinin güvenlik güçlerine, okullara ve yargıya sızarak bir “derin devlet” oluşturduğunu iddia eden Erdoğan’ın kamu kurumlarında giriştiği tasfiye yaklaşık 130 bin kişinin işine mal oldu. Türk yetkililer Amerikalı Evanjelik vaiz Andrew Brunson’u da devirme girişimine katılma suçlamasıyla tutukladılar.
2. Bu neden bir kriz başlattı?
Türk yetkililer Brunson davasının adli bir mesele olduğunu, siyasi olmadığını söyleseler de, geçtiğimiz yıl Erdoğan’ın Gülen’e karşılık rahibin serbest bırakılabileceğini söylemesi ABD’de rahibin bir pazarlık kozu olarak tutulduğu şüphesini pekiştirdi. Erdoğan, “ver papazı, al papazı” dedi. Brunson’un haksız yere tutuklandığında ısrar eden ABD’nin, Türkiye’ye baskı uygulamak amacıyla Adalet Bakanı Abdülhamit Gül ve İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’ya yaptırım uygulaması Türk finans piyasalarını altüst etti. Türkiye de ABD’nin İçişleri Bakanı Ryan Zinke ile Anavatan Güvenliği Bakanı Kirstjen Nielsen’e yaptırım koyarak mukabele etti. Türk mahkemelerinin Brunson’u Ekim ayında serbest bırakmasının ardından iki ülke de yaptırımları kaldırdı.
3. Yakınlaşmaya dair başka işaretler var mı?
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo 5 Kasım’da, Amerika’nın İran’dan petrol satın alan ülkeleri cezalandırmaya yönelik yeni yaptırımlarından geçici olarak muaf tutulacak ülkeler arasında Türkiye’nin de olduğunu duyurdu. Erdoğan, Halkbank’ın faaliyetlerine dair kaygıları konusunda ABD ile yürütülen görüşmelerin “olumlu bir hatta” olduğunu söyledi. 1 Kasım’da Türk ve ABD’li güçler, Suriye’nin kuzeybatısındaki Menbiç civarında ortak devriye görevine başladı. 6 Kasım’da ise ABD, PKK’nin üç üst düzey yöneticisini ihbar edeceklere para ödülü vereceğini duyurdu. 1997’den itibaren Türkiye ile birlikte grubu terörist örgüt olarak tanımlayan ABD ilk defa bu türden bir karar aldı.
4. İlişkilerde gerilim yaratmaya devam eden ne?
Gülen’in iadesine dair tartışmanın dışında, en büyük meseleler, çözüme kavuşmayan Halkbank konusu, Ankara’nın NATO’nun güçlü itirazına rağmen Rusya’dan füze savunma sistemi satın alma planları ve Suriye’deki savaşa dair görüş ayrılıkları. Türkiye, Halkbank’ın eski uluslararası bankacılık şefi olan ve bu yıl içinde bir New York mahkemesi tarafından İran’ın ABD yaptırımlarından kaçınmasına yardı ettiğine hükmedilen vatandaşı Mehmet Hakan Atilla’nın serbest bırakılması için uğraşıyor. Türkiye davanın Gülen’in takipçilerinin verdiği uydurma delillere dayandığını iddia ediyor.
5. Peki Türkiye Rus füze sistemini satın alırsa ne olur?
Rus yapımı S400 sistemi NATO teknolojisi ile uyumlu değil. Bu durum ABD’de, F-35 savaş uçaklarının Türkiye’ye tesliminin durdurulması taleplerini gündeme getirdi ki, Lockheed Martin Co. tarafından üretilen uçağın bazı parçaları Türkiye’de imal ediliyor. ABD Rus sisteminin F-35’in gizli uçuş becerileri hakkında istihbarat toplamak için kullanılmasından korkuyor.
6. Suriye konusundaki farklılıklar neler?
Barack Obama yönetiminde ABD, Suriye’de IŞİD’e karşı en güvenilir müttefikin Kürtlerin başını çektiği milis güçler olduğuna karar verdi ve kapsamlı destek sundu. Bu milis güçleri PKK’nin uzantısı olarak gören Türkiye ise öfkelendi. Trump’tan Obama’nın politikasından vazgeçmesini talep etti, Trump ise aksine Suriyeli Kürtleri doğrudan silahlandırmaya karar verdi. Türk güçleri Suriye’deki milislere saldırdı. Ekim’in sonlarında Türkiye kuzeyde Kürtlerin kalesi olan Kobani yakınlarındaki savaşçıları bombalayınca ABD bölgede bulunan Amerikalı güçlerin güvenliği için “büyük endişe” duyduklarını belirtti. ABD ayrıca Türkiye’nin askeri girişiminin İslam Devleti’ne karşı yürütülen harekatı da yavaşlattığını söylerken Erdoğan’ın sözcüsü İbrahim Kalın bu iddiayı reddetti.
7. Başka sancılı konu var mı?
2016’daki darbe girişimi ve ayrılıkçı Kürt grup PKK’yle bağlantılı olarak en az üç kişinin daha Türkiye’de tutuklanması ABD’nin dikkatini çekerek gerilimleri körükledi. Tutuklulardan biri NASA’da çalışan bilim insanı Serkan Gölge; diğerleri ise ABD elçiliklerinin Türk çalışanları, İstanbul konsolosluğundan Metin Topuz ve Adana konsolosluğundan Hamza Uluçay. ABD onların suçsuz olduğunu savunuyor.
8. Türkiye başka müttefik arayışında mı?
Suriye iç savaşında karşıt tarafları desteklemelerine ve 2015’te Türkiye’nin bir Rus savaş uçağını hava sahasını ihlal ettiği iddiasıyla düşürmüş olmasına rağmen, Türkiye ile Rusya arasında bağlar güçleniyor. Rusya ve müttefiki İran’la yapılan bir anlaşma gereğince Türkiye Suriye’nin kuzeybatısındaki İdlib vilayetinde silahlardan arındırılmış bir bölge oluşturmak amacıyla asker konuşlandırdı; ayrıca çatışmanın siyasi çözüme kavuşturulması amacıyla Fransa ve Almanya’nın desteğini almaya çalıştı.
9. Türkiye’yi ABD’nin yörüngesini tutacak nedir?
Ortak çıkarlar geçmişteki anlaşmazlıkların kalıcı bir kopuşa varmasına engel oldu, bu ortak çıkarlar hala mevcut. Türkiye Amerika’dan ve onu takip eden diğerlerinden gelecek kısa vadeli dış yatırımlara bağımlı. ABD ise, Rusya’nın ve İran’ın yükselişte olduğu Ortadoğu’da İslami devletlere karşı güvenilir müttefiklerden mahrum. Trump İran’a karşı çok daha sert bir çizgi vaat ediyor, Türkiye’yi de karşıt cepheye fazla itmek istemeyebilir. Türkiye NATO’daki ikinci büyük orduya sahip ve İslam Devleti’ne karşı operasyonlar için kullanılan stratejik İncirlik Üssüne ev sahipliği yapıyor.
