İranda halk, yarın (1 Mart) Parlamento ve Uzmanlar Meclisi seçimleri için sandığa gidecek.
Ülkede, milletvekili seçimleri dört yılda bir, Uzmanlar Meclisi seçimleri ise sekiz yılda bir gerçekleştiriliyor.
Ekonomik, siyasi ve sosyal sorunların yanı sıra insan hakları ihlalleri, idamlar ve yaptırımlar nedeniyle rejime yönelik hoşnutsuzluğun arttığı bir ortamda, seçimlere katılımın düşük olması öngörülüyor.
Yönetim ise, Mahsa Amini isimli Kürt kadının 2022 yılında gözaltında ölümüyle alevlenen ve aylar süren kitlesel protestolar sonrası zedelenen meşruiyetini yeniden güçlendirmek için büyük bir katılım arıyışında.
İran halkı, milletvekili seçiminin yanı sıra, Uzmanlar Meclisi olarak bilinen ve dini lideri atamak ve görevden almak gibi önemli görevlere haiz dini organın 88 üyesini belirlemek için de oy kullanacak.
İşte İran seçimlerine dair bilinmesi gerekenler
Aday inceleme süreci
İçişleri Bakanlığına göre 290 üyeli Meclis için rekor sayıda (15 binden fazla) aday, Muhafız Konseyinin elemesinden geçerek adaylık için kayıt yaptırdı.
Muhafız Konseyi, İslama bağlılığı, dini hukuk sistemine ve İran İslam Cumhuriyetine olan inancı değerlendiren, din adamları ve hukukçulardan oluşan sert bir organ olarak biliniyor.
Katı tutumu ile bilinen kurum, Uzmanlar Meclisi oylamasında aday olmak için müracaat eden 510 aday arasından 144 din adamına yeterlilik verdi.
Ilımlı duruşa sahip eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhaninin yarışa katılması Muhafız Konseyi tarafından engellenmişti.
Seçimlerde 103 siyasi parti yarışacak
İran İçişleri Bakanlığı, seçimlerde 103 ulusal ve yerel partinin yarışacağını açıkladı. Ancak İranda düzenli parti üyeliği veya detaylı parti platformları geleneği bulunmuyor. Siyaset kişilere ya da ideolojikere endeksli bir doğrultuda ilerliyor.
Ülkede siyasi partilerin olmaması nedeniyle aynı ideolojiye (fikre) yakın kişiler ortak liste üzerinden seçim yarışına katılıyor.
İranda Parlamento ve Uzmanlar Meclisi seçimleri: Katılımın düşük olması bekleniyor
Reform yanlıları seçimlerde olmayacak
Eski Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejadın ikinci dönem için yeniden seçilmesine itiraz ederek 2009da siyasi ana akımından uzaklaştırılan reformistler, bu defa hiçbir aday listesini desteklememe kararı aldı.
Reformistler diye tanımlanan reform yanlısı adaylar, 2020de Meclis seçiminde kitlesel diskalifiye ile karşı karşıya kalmıştı.
Reformistler, İran İslam Cumhuriyetinin yıkılmasından ziyade kademeli olarak değişmesini istiyor.
Ancak sosyal ve siyasi özgürlükleri artırmaya yönelik yıllar süren başarısız girişimlerin ardından, gündemleri 2022de protestocular tarafından yetersiz bulunarak reddedildi.
Yarış muhafazakarlarla radikal muhafazakarlar arasında geçecek
1 Mart seçimleri için aylar süren pazarlıklar sonucunda sertlik yanlısı iki büyük grup, bir muhafazakâr ve bir de merkezci grup gibi çeşitli koalisyonlar ortaya çıktı.
Bazı adaylar birden fazla grup tarafından destekleniyor.
Sokaktaki vatandaşa göre seçimler, muhafazakârlarla radikal muhafazakârlar arasında geçecek.
İşte siyasi partiler, koalisyonlar ve gruplar
İslam Devrimi Koalisyonu Güçleri
Devrim Muhafızları ve onlara bağlı Besiç milislerinin eski üyeleri ile Dini lider Ayetullah Ali Hamaneye sadık diğer kişilerden oluşan en büyük sertlik yanlısı grubun parlamentodaki hakimiyetini sürdürmesi bekleniyor.
Bu partiler arasında İslam Devrimine Adanmışlar ve Yol Arayanlar, İslam Devrimi İstikrar Cephesi, İslami Koalisyon Partisi ve Muharip Din Adamları Birliği gibi partiler yer alıyor.
İslam Devrimi Güçleri Halk Birliği
İslami köktendinci kampın en uç noktası olarak görülen grup, Şiilerce kutsal sayılan Kum kentinde bulunan dini kurumlardaki en radikal figürlere bağlı.
Birlik Konseyi
Bu gruba mensup politikacılar, İran İslam Cumhuriyetinin ideallerine bağlılıkları nedeniyle kendilerini ilke odaklı politikacılar olarak tanımlıyor ancak Batıya nispeten daha az düşman olmaları nedeniyle sertlik yanlılarından ayrılan muhafazakârlar olarak biliniyor. Esnaf sınıfının güçlü desteğine sahipler.
Milletin Sesi
Bazı ılımlı ve merkezci partiler tarafından desteklenen koalisyon, kendisini İranın en büyük bağımsız oluşumu olarak tanıtıyor ancak reformistlerin desteğinden yoksun. Koalisyonun Tahrandaki 30 sandalye için bir aday listesi bulunuyor.
İranlılar ne diyor?
Uluslararası medyaya konuşan bazı İranlılar, ülkedeki ekonomik sıkıntıların seçimden uzak durmalarının nedeni olduğunun altını çiziyor.
Enflasyonun yüzde 50lerde olduğu ülkede işsizlik, genç İranlılar arasında yüzde 20 civarında seyrediyor.
Tahranda yaşayan 55 yaşındaki meyve tüccarı Haşim Amani, Oy kullanmayacağım. 2021de Reisinin cumhurbaşkanı olması için hükümetteki benzer kişilerin birlikte çalışabileceği ve benim de daha iyi bir hayat kurabileceğim umuduyla oy verdim. Karşılığında aldığım şey; her şeyin fiyatının fırlaması oldu. dedi.
Yine başkentten 53 yaşındaki taksi şoförü Murteza da hayal kırıklığını dile getirenlerden.
Murteza, Neden oy kullanayım? Daha önce çok defa oy verdim ama üç kızımın eğitim masraflarını karşılıyorum. Hâlâ kiracıyım ve sürekli olarak daha yoksul bir bölgeye taşınıyorum. diyor.
42 yaşındaki Marziye Mukaddem ise oy kullanacak olanlardan.
Oy vermeyi dini bir vecibeye benzeten Mukaddem, ülkenin başörtüsü gibi İslami kültürü de geliştirmesi gerektiğini söylüyor.
32 yaşındaki banka memuru Abbas Kazımi, İranın yasama organını on yıllardır kontrol eden sertlik yanlılarının etkisinden korunmak için sandık başında gideceğini belirtiyor.
Oy verme süreci ve sonuçların açıklanması
Petrol ve doğal gaz rezervleri açısından dünyanın en zengin ülkelerinden olan ancak dış yaptırımlar nedeniyle ekonomik krizin pençesinde bulunan 87 milyon nüfuslu ülkede yaklaşık 61 milyon kayıtlı seçmen bulunuyor.
Oy pusulaları çoğunlukla elle sayılacağından nihai sonuçların üç gün boyunca açıklanması beklenmiyor. Ancak kısmi sonuçlar daha erken ilan edilebilir.
