Doç Dr Assem Dandashly, Maastricht Üniversitesi ve Yrd Doç Dr Christos Kourtelis, Panteion Üniversitesi
Son otuz yılda, Avrupa Birliğinin güney komşuluk bölgesini şekillendirme çabaları istikrarlı bir artış içinde.
Brükseldeki politika yapıcılar arasında hakim olan inanç, hem mali hem de teknik destek sağlamanın ABnin komşularını kendi değerlerini kabul etmeye ikna etmek için normatif gücünü kullanmasını sağlayacağı yönünde oldu. 1995te başlayan Avrupa-Akdeniz Ortaklığından 2004teki Avrupa Komşuluk Politikasına (ENP) ve 2008 Akdeniz için Birlikte belirlenen politikalar bu görüşü sergiledi.
Serbest ticaret alanında kaydedilen ilerleme, ABnin Güney Akdeniz ekonomilerini AB pazarına daha fazla entegre etmesine ve bazı standart ve kurallarını geliştirmesine yardımcı oldu.
Ancak 2010ların başında yaşanan Arap Baharı olayları, ABnin demokratik norm ve değerlerini bölgede yayma konusundaki sınırlarını gözler önüne serdi.
ENPnin yeniden gözden geçirilmesi ve derin demokrasi ile kapsayıcı büyümeye yapılan vurgu, ABnin daha önceki dış politika hatalarını dikkate aldığını gösterdi.
ENP, Orta Doğu ve Kuzey Afrikadaki (MENA) insanların bölgedeki olumlu değişim için baktığı bir ölçüt olma potansiyeline de sahipti.
Ancak ABnin istikrar odaklı güvenlik politikasının yeniden ortaya çıkması, demokrasi ve insan haklarının desteklenmesinden taviz verilmesine yol açmıştır ki bu durum, son on yılda MENA bölgesinden gelen göçmen ve sığınmacılara yapılan muamelede ve Avrupa Dış Eylem Servisinin Tunus ve Mısırdaki demokratik gerilemelere karşı zayıf tepkisinde en net şekilde görülmektedir.
Jeopolitik Avrupanın uyanışı
Rusyanın geçen yıl Ukraynayı geniş çaplı işgali, AByi şu ana kadar komşuluk bölgesinde daha iddialı ve uyumlu bir tutum sergilemeye itti.
Savaş, bloğun dış ve güvenlik politikasında son birkaç on yılda gerçekleşenden daha fazla ilerlemeyi birkaç ay içinde başlatmış gibi görünüyor.
Etkili bir jeopolitik Avrupanın ortaya çıkışı, sadece gerçek bir güç olarak kabul edilme talepleriyle ya da ABDnin kervanına katılarak gerçekleşemez.
Hamas ve İsrail arasındaki son çatışma, Brükselin AB dış politika şefi Josep Borrellin cesurca ilan ettiği jeopolitik Avrupanın uyanışını göstermesi için bir başka fırsat olarak ortaya çıktı.
Ancak etkili bir jeopolitik Avrupanın ortaya çıkışı, sadece gerçek bir güç olarak kabul edilme talepleriyle ya da ABDnin kervanına katılarak gerçekleşemez.
Ortak bir savunma kimliği olmadan, AB geleneksel anlamda bir güç olarak hareket edemez ve 7 Ekimdeki Hamas saldırısına verdiği yanıt şu ana kadar kendi değerlerini aşındırmıştır.
Bunun da ötesinde, geniş Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesinde etkisini arttırmaya yönelik diplomatik girişimleri tehlikeye attı. Sonuç olarak, ABnin mevcut stratejisinin (ya da stratejisizliğinin) çeşitli sonuçları oldu.
AB ticari gücünü kullanabilir
ABnin bölgedeki mevcut stratejisi öncelikle, birliğin çatışmanın çözümüne yönelik bir arabuluculuk sürecinin temel taşı olma potansiyelini zayıflattı.
AB politika yapıcıları Hamasın saldırısını kınamakta başarılı olsalar da, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen İsrail ziyareti sırasında sadece İsrailin uluslararası insancıl hukuka tam saygı çerçevesinde Hamas teröristlerine karşı kendini savunma hakkını destekleyen kısa bir açıklama yayınladı.
Bu tür açıklamaların masum İsrailli ve Filistinli insanların ölümünü engellemek ya da durdurmak için yeterli olmadığı, daha kararlı adımlar atılması gerektiği açıktır.
Washington 1975 yılında İsrail ve Mısır arasında Sina Geçici Anlaşmasını müzakere ederken, ABD Başkanı Gerald Ford, İsrail anlamlı tavizler verene kadar Tel Avivl ile yeni silah anlaşmaları imzalamayı reddetti.
Bu, dönemin İsrail hükümetine, Orta Doğu politikasını yürütmek için önemli uluslararası aktörlerden açık çek alamayacağına dair açık bir sinyal gönderdi. Benzer şekilde, bugün AB (ABD ile birlikte) ticari gücünü jeopolitik sonuçlar elde etmek ve tüm paydaşları politikalarını yeniden değerlendirmeye zorlamak için kullanabilir.
Tekil bir dış politikaya ihtiyaç var
İkinci olarak, AB, neredeyse tüm MENA krizlerinde olduğu gibi, hem dikey hem de yatay tutarlılık konusunda temel bir eksiklik sergilemiştir.
Şu anda söz konusu olan mesele, koordinasyon eksikliğinin ABnin uluslararası diplomaside kolektif bir katılım oluşturmasına izin vermemesidir.
AB jeopolitik etkisini güçlendirmek ve bölgede uzun vadeli barış için uluslararası çabaları ilerletmek istiyorsa, politika bütünlüğü çok önemlidir.
Avrupa-Akdeniz ilişkilerinin yakın tarihi bugün için önemli dersler sunmaktadır.
Arap devletlerinden oluşan bir koalisyonun 6 Ekim 1973te Kefaret Gününde sürpriz bir saldırıyla başlattığı Yum Kippur Savaşının ardından Avrupalı siyasetçiler, bölgede tırmanan şiddetin Avrupa için yarattığı güvenlik tehditlerini kavrama kapasitelerini ortaya koymuşlardı.
Paris, Londra ve Bonn arasındaki etkin koordinasyon, ABDden farklı bir dış politika izlenmesine yol açtı. Bu strateji, Avrupanın çatışmayı çözmeye yönelik diplomatik çabaları sonraki yıllarda azalmış olsa bile, Avrupa-Arap devletleri diyaloğu yoluyla AETnin MENAdaki varlığını genişletti.
ABnin mevcut yaklaşımı Arap STKlardaki imajına zarar verebilir
Üçüncü olarak, ABnin mevcut krize yönelik yaklaşımı Akdenizli Arap sivil toplumları arasındaki imajına ciddi zarar verebilir.
Yapılan anketler Akdenizdeki Arap ülkelerinin vatandaşlarının Brüksele güven duymaya devam ettiklerini ortaya koysa da, göç krizinin ele alınışı ve ABnin Mısırdaki askeri darbe ile Libya ve Suriye krizlerine verdiği tepkiler son yıllarda giderek daha sert eleştirilere maruz kalıyor.
Batılı kurumların bu krize çözüm üretemediği görüşü, birçok AB kalkınma programının uygulanmasında çok ihtiyaç duyulan işbirliğini, AB değerlerine ve jeopolitik hedeflerine karşı olan diğer bağışçılardan destek aramaya daha hevesli olacak yerel aktörlerle zayıflatacaktır.
Oldukça değişken bir bölgede artan gerilim ve uluslararası rekabet göz önüne alındığında, AB MENAda etkili bir aktör grubu olmak istiyorsa, bunu çelişkili ifadelerle değil somut eylemlerle değerlerini destekleyerek yapmalıdır.
Şu ana kadar, kendi kendini sınırlama ve insani destek talepleri en düşük ortak payda olarak ortaya çıkıyor ve ABnin gerçek bir jeopolitik güç olarak hareket etme kapasitesine veya isteğine sahip olduğuna işaret etmiyor.
