2023 yılı dünyada savaşlara, doğal afetlere ve yeni keşiflere sahne oldu. İsrail ve Hamas arasında başlayan savaştan gelen görüntüler tüm dünyayı derinden sarstı. Yılın başında Türkiyedeki depremler ve ardından Fastaki yıkıcı sarsıntıda binlerce insan hayatını kaybetti. Rusya-Ukrayna savaşında Kiev, taarruza geçti ancak başarılı olamadı. Fransa, Afrikadaki darbeler sonrası eski sömürgelerinden askerlerini geri çekmek zorunda kaldı. İşte 2023 yılına damga vuran 10 olay:
İsrail-Hamas savaşı
Hamasa bağlı komandolar 7 Ekimde Gazze Şeridinden İsrailin güneyine sızarak sınır kasabalarını ve bir müzik festivalini bastı. İsrail tarafında yaklaşık 1.200 kişi öldü; yaklaşık 240 kişi rehin alındı.
ABD ve AB tarafından terör örgütü olarak tanımlanan Haması yok etme yemini eden Tel Aviv, Gazzeye yoğun bombardıman gerçekleştirdi. Gazzedeki Sağlık Bakanlığına göre savaşın başlamasından bu yana yaklaşık üçte ikisi kadın ve çocuk olmak üzere 13 binden fazla Filistinli öldürüldü.
İsrailin uyguladığı topyekûn kuşatma nedeniyle Gazzede su, elektrik, gıda ve ilaç sıkıntısı yaşandı.
Ukraynanın Donetsk bölgesi Bahmut yakınlarında bir Rus insansız hava aracı saldırısıShandyba Mykyta/10th Mountain Assault Brigade Edelweiss
Rusya-Ukrayna savaşı
Rus ordusu, 24 Şubat 2022de başlayan savaşta bu yılın ocak ayında 300 bin yedek askerle takviye edilen güçleriyle Ukraynanın doğusundaki Donbass bölgesinde yeniden saldırıya geçti.
Moskova, mayıs ayında işgalinden bu yana en uzun ve en kanlı savaşın ardından Bahmutun ele geçirildiğini duyurdu.
Kiev, Moskovanın işgal ettiği toprakları geri almak amacıyla haziran ayında karşı saldırı başlattı; ancak sadece güney ve doğudaki birkaç köyü geri almayı başardı.
24 Haziranda Wagner grubundan isyancı savaşçılar Moskovaya doğru yürüyüşe geçti. Devlet Başkanı Vladimir Putinin sert duruşu sonrası geri adım atan grubun lideri Yevgeny Prigozhin, iki ay sonra uçak kazasında öldü.
Kiev, Kasım ayı ortasında Rus ordusunu güneydeki Herson bölgesinde birkaç kilometre geri püskürttüğünü iddia etti.
Türkiye ve Fas depremleri
Son 100 yılın en ölümcül depremlerinden biri 5 Şubatı 6 Şubata bağlayan gece, Türkiyenin güneydoğusunda ve Suriyenin kuzeyinde yaşandı.
7.8 büyüklüğündeki sarsıntıda yaklaşık 6.000i Suriye tarafında olmak üzere en az 56.000 kişi hayatını kaybetti.
Türkiyede enkaz altında kalan 15 yaşındaki kızıyla el sıkışan bir baba ve Suriyede göbek bağıyla hala ölü annesine bağlı olan mucizevi yeni doğmuş bir bebek hafızalara kazındı.
Fasın Marakeş bölgesi 8 Eylülde şiddetli bir depremle sarsıldı. 6.8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 3,000 kişi öldü, 5,600den fazla kişi yaralandı. Sarsıntı, 3.000 köyde 60.000 kadar eve zarar verdi.
Afrikada darbeler
Afrika 2023te iki askeri darbe yaşandı. Sahel ülkesi Nijerde ordu 26 Temmuzda kötüleşen güvenlik durumunu gerekçe göstererek yönetime el koydu. Devrik başkan Mohamed Bazoum o zamandan beri konutunda tecrit altında tutuluyor.
Gabonda, usulsüzlükler nedeniyle eleştirilen cumhurbaşkanlığı seçiminin hemen ardından 30 Ağustosta askeri bir darbeyle Ali Bongo Ondimba yönetimi sona erdi. Darbeyle 55 yıllık Bongo iktidarını devirerek askeri yönetimin başına geçen General Brice Oligui Nguema, ülkedeki kurumların daha demokratik olacağı taahhüdünde bulundu.
15 Nisandan bu yana Sudanda General Abdel Fattah al-Burhane liderliğindeki ordu ile eski komutan Mohamed Hamdane Daglonun paramiliter güçleri arasında devam eden savaş, 10,000den fazla insanın ölümüne neden oldu.
Fransa, 2022de Mali ve Orta Afrika Cumhuriyetinden ve 2023te diğer iki eski sömürgesi Burkina Faso ve Nijerden askerlerini çekmek zorunda kaldı.
Yapay zeka Hollywoodu sarsıyor
Amerikalı senaryo yazarları ve aktörlerin katılımıyla, daha iyi ücret ve yapay zeka (AI) için bir çerçeve talep etmek üzere greve gitti.
Hollywoodda 1960 yılından bu yana benzeri görülmemiş olan bu grev, eylül ayında bir ücret anlaşması ve yapay zekanın kullanımına ilişkin güvencelerle sona erdi.
Stüdyoların bu teknolojiyi seslerini ve görüntülerini klonlamak için kullanacağından ve haklarının ihlal edeceğinden endişe eden oyuncular kasım ayına kadar çekimlere gitmedi.
Grev, ücret kazanımlarının yanı sıra, yapay zeka kullanımına yeni kısıtlamalar getirilmesiyle son buldu. Altı ay süren grev ABD ekonomisine en az 6 milyar dolara mal oldu.
Sıcaklık rekoru ve yangınlar
Avrupa gözlemevi Copernicusa göre hazirandan ekime kadarki aylar dünya çapında kayıtlara geçen en sıcak aylar oldu.
Bu sıcaklıklara kuraklık, yıkıcı yangınlar ve daha güçlü kasırgalara neden oldu.
Kanada, bu yıl 18 milyon hektardan fazla alanın yandığı ve 200.000 kişinin yerinden olduğu tarihi bir orman yangını sezonu yaşadı.
Ağustos ayında Hawaiide çıkan yangınlar Mauideki turistik Lahaina kasabasında 97 kişinin ölümüne neden oldu.
Yunanistanın Evros bölgesinde Avrupa Birliğinde şimdiye kadar kaydedilen en büyük yangın çıktı Yangında en az 26 kişi öldü. Eylül ayında sel felaketi Teselyanın verimli ovalarını harap etti ve 17 kişinin ölümüne neden oldu.
Aya dönüş
Hindistan 23 Ağustosta Chandrayaan-3ü Ayın güney kutbu yakınlarında keşfedilmemiş bir bölgeye indirmeyi başararak bir ilke imza attı.
Moskovanın 1976dan bu yana Aya gerçekleştirdiği ilk görev olan Rus sondası Luna-25, buz şeklinde su içerdiği için aynı bölgeye düştü.
Hindistandan önce sadece Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği ve Çin Aya kontrollü iniş gerçekleştirmeyi başarmıştı.
Japon start-up şirketi ispace, Hakuto-R modülünü nisan ayında Aya indirmeyi başaramadı ancak Japon uzay ajansı Jaxa eylül başında yeni bir Ay görevi başlattı.
İspanyol futbolunda kriz
Avustralyada düzenlenen Kadınlar Dünya Kupasında İspanyanın kupa töreninde dönemin İspanya Futbol Federasyonu Başkanı Luis Rubialesin forvet Jenni Hermosoyu sürpriz bir şekilde dudağından öpmesi uluslararası krize yol açtı.
Jenni Hermoso kendi adına cinsiyetçi, uygunsuz ve herhangi bir rıza olmaksızın yapılan eylemi kınarken; Luis Rubiales, 10 Eylülde istifa etmeden önce bunun yalnızca biraz rızaya dayalı bir öpücük olduğunu savundu.
Rubiales, FIFA tarafından futbolla ilgili herhangi bir faaliyetten üç yıl men edildi.
Dağlık Karabağ savaşı
Azerbaycan, 19 Eylülde Bakü ve Erivanın otuz yılı aşkın süredir tartıştığı, Ermeni çoğunluğun yaşadığı ayrılıkçı bir bölge olan Dağlık Karabağa operasyon başlattı.
Bölgesel yetkililer 24 saat içinde teslim oldu ve ateşkes sağlandı. 600e yakın kişinin hayatını kaybettiği saldırının ardından 120 nüfuslu bölgedeki insanların çoğunluğu Ermenistana kaçarken, Ermeni yönetimi kendini feshettiğini duyurdu.
Uluslararası Adalet Divanı, Baküden, Dağlık Karabağ sakinlerinin güvenli bir şekilde geri dönüşlerine izin vermesini istedi. Uluslararası arabuluculuk altında yürütülen görüşmeler başarılı olmadı.
Arjantinin Trumpı Javier Milei
Latin Amerika ülkesi Arjantinde 53 yaşındaki ultra liberal ekonomist Javier Milei, 19 Kasımda devlet başkanlığı seçimlerinde Sergio Massaya karşı büyük zafer kazandı.
Sıradışı siyasetçi Milei, elinde elektrikli testere ile seçim kampanyası yürüttü, kendisinden aslan olarak bahsetti, Papa Francisi yeryüzündeki kötülüğün temsilcisi olarak nitelendirdi, kürtaj yasasını iptal etmek için referanduma gideceğini söyledi, insanların kendi hayati organlarını satmalarına izin verilmesi olasılığını gündeme getirdi.
Aşırı sağcı anarko-kapitalist Javier Milei, Arjantin pesosunun dolar ile değiştirilmesi, Merkez Bankasının kaldırılmasını istiyor.
