Facebook 20 yaşında

Dünyanın en büyük sosyal ağı Facebook 20 yaşında. Üç milyardan fazla insan, yani dünya nüfusunun üçte birinden fazlası, ayda en az bir kez Facebook sayfalarında aktif. Bu büyük bir başarı öyküsü olarak değerlendirilebilir. Ancak Facebookun kurucusu Mark Zuckerberg, bugünlerde pek kutlama havasında değil. Zira 20inci kuruluş yıldönümünden sadece birkaç gün önce Zuckerberg, ABD Senatosundaki bir oturumda sert eleştirilerle maruz kaldı. Cumhuriyetçi Senatör Lindsey Graham, Facebook kurucusuna Elinize kan bulaştı diye bağırdı ve ekledi: İnsanları öldüren bir ürününüz var.

Oturumda, büyük internet platformlarında çocukların ve gençlerin halihazırda yetersiz şekilde korunması konusu ele alındı. ABD Senatosu Çoğunluk Lideri Demokrat Dick Durbin, Tasarımla ilgili kararlarınız, güven ve güvenliğe yeterince yatırım yapmamanız, temel güvenlik yerine sürekli platform sadakati ve kâr peşinde koşmanız, çocuklarımızı ve torunlarımızı riske attı, diyerek eleştirileri özetledi.

Sosyal medyanın tehlikeleri artık yaygın olarak tartışılıyor. ABDde gençlerin ruh sağlığındaki bozulmadan kısmen sosyal medya sorumlu tutuluyor. Ülkede 2011-2021 yılları arasında, 10 ila 25 yaş arasındaki çocuk ve gençler arasında intihar oranı yüzde 60 arttı. Umut verici bir başlangıç Şubat
4 Şubat 2004te kullanıcılarıyla buluşan Facebook, aslında son derece masumane bir temel üzerine kuruldu. Dijital devrimin ilk günlerinde internet, şeffaflık ve daha fazla katılımcılık vaat ediyordu. Geleneksel medya bir kişi, birçok kişiyle iletişim kurar çizgisinde çalışırken, herkesin herkesle geliştirdiği bu yeni iletişim, daha fazla özgürlük, katılım ve demokrasi getirecek gibi görünüyordu. Facebook, sizinle benzer düşüncelere sahip insanları hızla bulabileceğiniz, tatil fotoğraflarınızı paylaşabileceğiniz ve arkadaşlarınızın neler yaptığından haberdar olabileceğiniz heyecan verici bir sosyal ağdı. Berlinli medya bilimci Martin Emmer, Facebookun ilk günlerini şöyle hatırlıyor: Başlangıçta Facebookun oldukça özverili ve umut verici bir imajı vardı: İnsanları birbirine bağlamanın, dünyayı daha iyi bir yer haline getireceği umuluyordu.
Facebookun dünya çapında hızla yayılması ve kullanıcı sayısının önlenemez artışı, önemli toplumsal ve siyasal gelişmelere da etki etti. Örneğin 2011de Arap Baharı adı verilen geniş kapsamlı halk ayaklanmaları, halkın ağırlıklı olarak bu platformda örgütlenmesi nedeniyle Facebook devrimleri olarak da anıldı.

Siyasi ve toplumsal istismar potansiyeli
Ancak tüm bu olay ve tartışmalar esnasında, madalyonun arka yüzü büyük ölçüde göz ardı edildi. Reklam verenler, bu kadar büyük bir kitleye hitap edebilmek için ciddi meblağlar harcamaktan kaçınmadı. Müşteri kitlesine uygun ilanlar oluşturabilmeleri içinse kullanıcılar hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmeleri gerekiyordu. Bu nedenle sosyal platform operatörlerinin, kullanıcılarından mümkün olduğunca çok veri toplamasına ihtiyaç vardı. Bunun en kolay ve hızlı yöntemlerinden biri beğenilerin, kullanıcılar tarafından yazılan yorumların, takip edilen kişi ve sayfaların analiz edilmesiydi. Böylece kullanıcıların ilgi alanları, hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları şeyler hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olduktan sonra, zaman tüneli ya da akışı adı verilen kişisel sayfa öğeleri, her profile özel içeriklerle dolduruldu.
Sosyologlara göre toplumun giderek kutuplaşması, siyasi tartışmaların hırçınlaşması ve çılgın komplo teorilerinin yayılması gibi gelişmelerin önemli tetikleyicilerinden biri de Facebook ve benzeri sosyal platformlar oldu.

Bu ağlar, sahip oldukları iletişim ve etki gücüyle siyasi amaçlar için de istismar edilebildi. Bunun en somut örneklerinden biri, 2016 yılındaki ABD Başkanlık seçimlerinin sonucunu etkilemek için Rusyanın, Facebooku kullanarak büyük bir kampanya yürüttüğüne dair iddialardı. Henüz bu konudaki tartışmalar bitmeden Facebookun adı 2018de, bu kez de Cambridge Analytica skandalına karıştı: İddialara göre veri şirketi, yaklaşık 50 milyon Facebook profilini, kullanıcıların bilgisi dışında analiz ederek seçmen davranışlarını, kişiselleştirilmiş mesaj ve ilanlarla etkilemeyi amaçlıyordu. Facebooktaki Stop-the-steal (Hırsızlığı durdurun) grupları da 2020 ABD seçimlerinde Donald Trump tarafından ortaya atılan çalıntı seçim efsanesinin yayılmasında önemli rol oynadı.