2 Mart 1971 Muhtırası’ndan sonra siyasi suçlamalarla birkaç ay cezaevine giren Gülsün Karamustafa, içeride tanık olduklarını resmederek kayda geçiriyor. Resimlerde bebek, çocuk ve kadınlar var.
Sergi izlenimlerini Euronews için haberleştiren gazeteci Servet Yanatma, aradan geçen yarım asra rağmen Türk hapishanelerinin çizgisini bozmadığını gözler önüne seriyor.
Sergide 15 resim yer alıyor. Birisi kara kalem çalışması. Gülsün Karamustafa bu eserinde hapishanede doğan bebeklere, cezaevinde yürümeyi öğrenen veya henüz dışarıyı hiç görmeyen çocuklara dikkat çekiyor.
Annelerin cezaevinde bulunma sebepleri değişse de bebek ve çocukların değişmeyen ellerinde olmayan “kader mahkumluğu” öne çıkıyor. Gülsün Karamustafa kara kalem resmin altında bebek ve çocukların durumu şöyle özetliyor:
İmdat: Fatmanın oğlu, yaralamadan 11 yıla mahkûm. Sağmalcılarda doğdu. Dışarıyı hiç bilmez.
Hülya: Esrardan yatan Işıdinin kızı. İçeriye üç aylık girmiş. İki kere dışarı gönderdiler geri geldi.
Aysel: Anasının karnında içeri girdi. Kocasını öldüren Eminenin sevdiğinden olan kızı. Babası erkekler kısmında 16 yıla mahkûm.
Şevket: Geldiğinde iki aylıktı. İçerde öğrendi yürümeyi. Memeden yeni kesildi. 1 yıla mahkum Remziyenin oğlu.
Sergideki en çarpıcı resimlerden birisi parmaklıklar ardındaki anne ve bebeği. 1972 tarihli resimde annesinin kucağındaki bebek cezaevinde demir parmaklıkları tutuyor. Annenin gözlerinde ise hüzün ve acı hâkim.
2021’DE 280 BEBEK HAPİSTEYDİ
Günümüzde de Türkiye’deki hapishanelerde yüzlerce bebek bulunuyor. Adalet Bakanlığı 2021 verilerine göre Türkiyede yaklaşık 345 çocuk, 780 bebek anneleriyle birlikte cezaevinde tutuluyor. Bu bilgiyi veren CHP İstanbul Milletvekili Turan Aydoğan bu konuda yasal düzenleme önerdiklerini ancak iktidarın oralı olmadığını söylüyor.
Hapishanede yemek dağıtımını gösteren resim parmaklıklar arkasındaki bebek ve çocuk haline ve kadınların yaşadığı zorluklara ışık tutuyor. Resimde 9 kadın bulunurken 2 bebek ve küçük yaşlarda 4 çocuk da yer alıyor. Bazı çocuklar yemek kazanının başında beklerken bebekler annelerinin kucaklarında veya sırtlarında duruyor. Annelerin bebek ve çocuklarını beslemek için tek çeşit yemek kazanına uzattıkları tabaklar kadınların manevi yüklerine de işaret ediyor.
Uykudaki kadınları gösteren yine 1972 tarihli resimde Gülsün Karamustafa cezaevlerindeki zorlu şartlara ışık tutuyor. Sıkışık bir alanda aynı yorgan veya battaniyenin altında uyumaya çalışan kadınlar. Battaniyelerin yeterli olmadığı görülüyor. Kadınlardan birisinin ayağı açıkta kalmış. Anne ise bebeğini sararak sıcak tutmaya çalışıyor.
Türkiye’de son yıllarda tutuklu veya hükümlü sayısı rekor seviyelere ulaşırken asgari ihtiyaçların karşılanamadığı yönünde haberler geliyor. Bu kişiler yatak sayısı yeterli olmadığı için tutuklu veya hükümlülerin sırayla uyudukları bildiriyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri de bunu doğruluyor. 2019da cezaevlerindeki toplam yatak sayısı 230 bin iken kalan kişi sayısı 291 bini aştı. Bu dönemde 60 binden fazla kişi için cezaevlerinde yatak yoktu.
Gülsün Karamustafa bir başka resminde ise hasta bir kadını gösteriyor. Hasta bitkin halde uzanan kadının başında diğer kadınlar üzgün ve çaresiz şekilde bekliyor. Yardım etmeye çalışan bir kadının sırtında ise ağzı emzikli bir bebek. Ressam Mustafa cezaevindeki bebekleri neredeyse her resimde bir kez daha hatırlatıyor.
HER ŞEYE RAĞMEN UMUT: ÇİÇEK, KUŞ VE KİTAP
1978 tarihli resimde ise Gülsün Karamustafa hapishane ziyaretini anlatıyor. Bu defa “her şeye rağmen umut” mesajı veriyor. Kadının elindeki file çantada rengarenk çiçekler ve beyaz bir kuş umut ve barışı resmediyor. Çantadaki kitaplar ise bazı tutuklu veya hükümlüler için cezaevinde en büyük dostun kitaplar olduğunu hatırlatıyor.
Son yıllarda ise hapishanelerde bulunan tutuklu veya hükümlülerin eğitim seviyesinin yüksekliği dikkat çekiyor. 2016da cezaevinde 8 bin 98 olan üniversite mezunu sayısı 2020de 20 bin 333’e kadar çıktı. Bunlar arasında yüzlerce doktoralı kişi de yer alıyor.
Gülsün Karamustafa’nın Tate Modern’de sergilenen resimleri ziyaretçilerini bekliyor. Müzeye giriş ücretsiz, ancak önceden online randevu yapılması tavsiye ediliyor.
