[Türkmen Terzi] Ortadoğulu güçler Şii İran

TÜRKMEN TERZİ
ABD yönetimi ulusal güvenlik önceliklerini, Rusyaya karşı Ukraynaya yardım etmek ve Pasifik bölgesinde Çine karşı koymak olarak belirlediklerinden, İran bölgedeki güç boşluğunu doldurmaya çalışıyor.
Rusyanın Ukraynaya karşı savaşı, büyük Avrupa ülkeleri ve özellikle Amerika’nın Ukraynadaki Rus kuvvetlerine askeri olarak karşı koyma konusunda isteksiz davranması, bunun yerine yalnızca Ukrayna kuvvetlerine silah tedarik etmesi nedeniyle, İranı Orta Doğuda güç devşirmeye teşvik ediyor.
Şii Tahran rejimi, Saddam Hüseyinin 2003te düşmesinden bu yana Bağdattaki etkisini artırmasıyla ABDnin Körfez savaşlarının nihai galibi oldu. İran rejimi, babası Hafız Esadın halefi olan Suriye lideri Beşar Esadı ile de güçlü ilişkiler kurdu. Şia İslamın bir kolu olan Nusayri oldukları için Esad ailesinin İran rejimi ile doğal bir bağlılıkları var.
İran Dışişleri Bakanı Hossein Amirabdollahianın Türkiyenin Suriyedeki Kürt silahlı gruplarına yönelik olası askeri operasyonuna yönelik eleştirisi, Tahranın bölgede daha aktif bir rol almaya çalıştığını gösteriyor.
Cumartesi günü Suriye Devlet Başkanı Esad ile görüşen Amirabdollahian, Komşumuz Türkiyenin endişelerini anlıyoruz, ancak Suriyede herhangi bir askeri önlem alınmasına karşıyız dedi.
İronik olan şu ki, İran diplomasisinin başındaki isim Türkiyenin Suriyedeki silahlı Kürtlere yönelik operasyonuna karşı çıkarken, Tahran yönetimi son birkaç yıldır Irakın özerk Kürdistan bölgesinin sınır köylerine topçu ve insansız hava araçlarıyla saldırılar düzenliyor ve İranlı Kürt isyancıları hedef alıyor.
İranın kuzeybatısında milyonlarca Kürt yaşıyor ve İran kendi Kürt sorunu ile onlarca yıldır mücadele ediyor. İranlı Kürtler, İranda yaşadıkları bölgeyi “doğu Kürdistan” olarak adlandırıyorlar ve Kürt isyancılar, İran hükümetinin Kürtlerin  temel haklarını uzun yıllardır inkar etmesinden bu yana, bağımsız bir Kürt yönetimi için Tahran hükümetine karşı mücadele veriyor.
İnsan hakları örgütleri, bölgedeki İranlı yetkililerin barışçıl protestoları bastırmak ve Kürt aktivistleri sindirmek için orantısız güç kullandığını sık sık rapor ediyor.
İran ekonomisi, uzun yıllardır uluslararası yaptırımlardan ve petrol ihracat yasaklarından önemli ölçüde zarar gördü.
Tahran, milyonlarca İranlının yaşam koşullarını iyileştirmek için Batı dünyası ve Ortadoğu ülkeleriyle yakın ilişkiler kurmaya çalışıyor.
Öte yandan Tahran hükümeti, Rusyaya yönelik uluslararası yaptırımlara katılmayarak Moskova ile güçlü bağlarını koruyor ve Ukraynaya karşı savaştan azami fayda sağlamaya çalışıyor.
Özellikle ABDnin Afganistandan çekilmesinin büyük bir fiyasko ve başarısızlık olarak tanımlanması ve ABDnin artık bölgedeki hakim süper güç olarak görülmemesi nedeniyle, İran askeri operasyonlar yürütmeye daha da motive olmuş durumda.
İranın Moskova ile güçlü siyasi bağları var, ancak 2021de İran ve Rusya arasındaki ticaret hacmi sadece 4 milyar dolara ulaştığı için bu ilişki Tahran için önemli bir ekonomik fayda sağlamıyor.
İran, Rusyadan sonra dünyanın en büyük ikinci doğal gaz rezervine sahip olduğundan, Tahran ayrıca Avrupaya gaz ihracatında Rusyanın yerini almayı umuyor.Ancak Moskova, Tahranın dünyanın en büyük gaz tedarikçisi olmasına izin vermeyebilir.
Rusya, İranın Batı dünyasıyla yakın ilişkiler geliştirmesini engellemeye çalışıyor ve İranın Amerika da dahil olmak üzere dünya güçleriyle Temmuz 2015te imzaladığı, Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) olarak adlandırılan nükleer anlaşmayı destekleme sözü veriyor.
Öte yandan, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putinin Suriye’de 2011de iç savaşın başlamasından bu yana Esad rejimini desteklemesi nedeniyle İran, Moskovanın Suriyedeki artan askeri varlığından memnun değildi.
Üst düzey İranlı ve Suriyeli yetkililer, Ukrayna savaşının ilk günlerinden bu yana Rusyanın Suriyedeki etkisinin azalacağını öngörerek yeni oluşacak fırsatları değerlendirmek üzere birkaç toplantı gerçekleştirdi.
Suriye Ulusal Güvenlik Bürosu başkanı Ali Memluk Şubat ayı sonunda İran Cumhurbaşkanı Ebrahim Reisi ile bir araya geldi ve Suriye Devlet Başkanı Esad, 1 Martta Şamda İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Ali Asghar Hacıyı kabul etti. Beşar Esad da Mayıs ayında Tahrana sürpriz bir ziyaret gerçekleştirerek İran İslam Devrimi lideri Seyyid Ali Hamaney ve Cumhurbaşkanı Seyyid İbrahim Reisi ile ayrı ayrı görüşmüştü. Mayıs’taki görüşmeler, Esad’ın Suriye iç savaşı başlamasından bu yana ikinci Tahran ziyareti olduğu için önemli bir yakınlaşma olarak tarihe geçti.
Türkiyenin hava sahasını Rusya ile Suriye arasındaki Rus askeri ve sivil uçuşlarına kapatma kararı almasından bu yana İranın özellikle Suriyede siyasi etkisini artırdığı gözlensede, ABD ve Rusya gibi büyük güçlerin Orta Doğudan çekilmesi İranın bölgedeki güç boşluğunu dolduracağı anlamına gelmiyor. Orta Doğu’nun güçlü ülkeleri İran’ın yayılmacılığına karşı birleşiyor.
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn, 2020de ABDnin aracılık ettiği İbrahim Anlaşmaları gereğince İsrail ile ilişkileri normalleştirdi ve Suudi liderler de  İsrail ile yakın ilişkiler kurmaya istekli olduklarını ifade ediyorlar. İsrail Yahudi devleti on yıllardır İran ile bir vekalet savaşı içinde.
Amerika bölgeden çekiliyor olsa da, Orta Doğu ülkeleri gelen ülkeleri kendi başlarının çaresine bakarak, İranın askeri saldırılarına yanıt veriyor. Suudi ve BAE güçleri uzun zamandır Yemende İran destekli güçleri hedef alıyor ve İsrail sadece bu yıl Suriyeye yedi hava saldırısı düzenledi ve Pazartesi günü yapılan son saldırıda ikisi İran Devrim Muhafızları subayı da dahil olmak üzere en az dört kişiyi etkisiz hale getirdiğini açıkladı.
Suudi Arabistan’ın önceliği, petrol üretimini ve kutsal bölgelerini Şii İran tehditlerinden korumaya çalışıyor.
Yemendeki Husi isyancıları, Mart ayında, Suudi Arabistanın Cidde kentinde bulunan Saudi Aramcoya ait petrol tesislerine ve en az altı bölgeye füze saldırılarında bulundu. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivanın Bloomberg tarafından aktarıldığına göre, Husiler bu terörist saldırıları, kendilerine füze ve İHA bileşenleri, eğitim ve uzmanlık desteği veren İranın sağladığı imkanlarla başlatıyor. dedi.
Suudi Arabistan ve BAE, başkent Sanaayı ele geçiren Husileri 2015ten beri hedef alıyor, ancak askeri harekâtlar Husileri ortadan kaldırmayı başaramadı ve Yemen’de dünyanın en kötü insani krizlerinden birine neden oluyor.
Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Salmanın geçenlerde Ürdün, Mısır ve Türkiyeyi ziyaret etmesi ve bu ülkelerle yaptığı iş anlaşmaları İranı bölgede tecrit etme yönünde bir hamle olarak görülebilir.
Mısır ve Türkiye, Ortadoğu nüfusunun neredeyse yarısına ev sahipliği yapıyor ve zengin körfez ülkeleri nezdinde güçlü ordularıyla büyük Sünni devletler olarak tanımlanıyorlar.
AKP hükümeti İran ile güçlü bağlar kurdu, ancak Erdoğan, Türkiye ciddi bir ekonomik kriz yaşadığı için Suudi Arabistan ile ticari bağların geliştirilmesine öncelik verdi.
Erdoğan, Suudi yöneticilerine yönelik İstanbuldaki Suudi Başkonsolosluğundaki gazeteci Cemal Kaşıkçı cinayetiyle ilgili sert eleştirilerine rağmen, 28 Nisanda Ciddedeki kraliyet sarayında Veliaht Prens Muhammed Bin Selman tarafından karşılandı. Erdoğan ziyareti sırasında Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdulaziz el- Suud ile de bir araya geldi.
Rusya, İran rejimiyle yakın bağlarını sürdürse ve Biden yönetimi, Trump yönetiminin aksine, İranı nükleer programından vazgeçirmek için diplomatik kanallar aracılığıyla ikna etmeye çalışıyor olsa da, İran nükleer silah üretmek için etkili bir şekilde uranyum zenginleştirme sürecine devam ederek ve Ortadoğuda yayılmacı bir dış politika izleyerek kendini izole etmeye devam edecek.
Suriye iç savaşının patlak verdiği 2011den bu yana Esadı en çok destekleyen ülke olan İran, Rusyanın Ukraynaya odaklanmasıyla Suriyede veya başka bir Orta Doğu bölgesinde fazla bir kontrol kazanamayacak gibi görünüyor. Şii İran rejimi kendine yakın silahlı gruplaru büyük Ortadoğu devletlerine karşı desteklerken, Erdoğan, Suudi Arabistan, BAE ve İsrail ile bağlarını geliştiriyor.