ABD Kongresi’nde düzenlenen bir toplantıyla açıklanan raporun Türkiye bölümünde ülkede dini özgürlüklerin durumunun derin endişe yaratmayı sürdürdüğü ve mevcut gidişatın, gelecek yıllarda koşulların daha da kötüleşmesine yol açacağına dair ciddi kaygılar doğurduğu belirtildi.
USCIRF, Türk hükümetinin, dini özgürlüklere ilişkin meseleleri ele alma konusunda dikkate değer bir ilerleme gösteremediği eleştirisinde bulunuldu.
Raporu VOA Vürkçe’ye değerlendiren Temsilciler Meclisi üyesi Jim McGovern, Türkiye’nin insan hakları ve dini özgürlükleri korumada yüksek standartların gerisine düştüğünü söyledi. Çok sayıda insan hakları savunucusunun ve hükümetle ters düşen kişinin hapse girdiğini söyleyen Demokrat temsilci, “Bu doğru değil ve bence Sayın Erdoğan’a bu yaptığının kabul edilemez olduğunu söylemek ABD’nin yükümlülüğü” dedi.
Ankaranın sert ifadelerle eleştirdiği o raporda Türkiye ile ilgili neler yazıldı?
-Temmuz 2016daki darbe girişiminden bu yana Türkiyede insan hakları ve sivil özgürlüklere dair endişelerin sürdüğü belirtilen raporda, dini özgürlüklerle ilgili gidişatın, önümüzdeki yılda daha da kötüleşeceğine işaret ettiği yazıldı.
Raporda, 2018de yürürlüğe giren müfredata rağmen devlet okullarındaki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin zorunlu oluşuna dikkat çekildi. Lozan Anlaşmasında adı geçen dini azınlıklara mensup öğrencilere muafiyet tanınsa dahi, ateist veya Alevi ailelerin bu muafiyet hakkını kazanmak için zorlu bir yargı sürecinden geçtiği, talepleri mahkemece onaylansa dahi eğitim kurumlarında bu kararların pratiğe dökülmediği belirtildi.
-2018 yılında, Türk hükümetinin dini toplumların içişlerine müdahale ettiği yazılan raporda, söz konusu azınlıkların dini liderlerini seçerken adayların Türk vatandaşı olması şartı bu müdahalelere örnek gösterildi. Diğer bir örnek olarak, geçen mart ayında hayatını kaybeden Türkiye Ermenileri Patriği Mesrob Mutafyanın yerine geçecek ismin belirlenmesi için yapılan seçimlerle ilgili İçişleri Bakanlığının müdahalesi ve İstanbul Valiliğinin gerekli koşulların yerine getirilmediği gerekçesiyle seçimleri engellemesi gösterildi.
-Kimlik kartlarında din hanesinin bulunmasının ayrımcılığa yol açabileceği endişesi de raporda yer alan hususlar arasında. Bazı kesimler tarafından Ermeni, Yahudi ve Rum gibi azınlıkları fişleme çabası olarak nitelendirilen, Şubat 2018de soyağacı kayıtlarının e-devlet sisteminde paylaşılmasının da benzer kaygıları doğurduğu ifade edildi. Nüfus kayıtlarının kamuoyuyla paylaşılması, etnik ve dini zenginlikleri ortaya çıkardığından olumlu bir adım olarak görülse bile bu bilgilerin ayrımcılığa yol açabileceği vurgulandı.
-Alevilerin Türkiyedeki en büyük azınlık grup olduğunun altı çizilen raporda, hükümetin Alevileri Müslüman olarak tanımladığı, Sünni mezhebinden ayrı tutmadığı yazıldı. Komisyon raporunda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM), Şubat 2015te aldığı karara rağmen hükümetin Alevi öğrencilerin, Sünni İslam anlayışının öğretildiği Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinden muaf tutulması ile ilgili halen gerekli adımları atmadığını belirtti. Cemevlerinin ibadethane olarak tanınması ile ilgili tartışmalar da raporda yer buldu.
-Anti-semitik söylemlerin, hükümet yanlısı yazılı basın ve sosyal medya organlarında devam ettiği belirtilen raporda, Hrant Dink Vakfının yaptığı bir araştırmaya değinilerek, Ocak-Nisan 2018 arası, Yahudileri hedef alan 427 nefret söyleminin tespit edildiği yazıldı. AK Parti kurucularından Burhan Kuzudan Cumhuriyet Halk Partisinin cumhurbaşkanı adayı Muharrem İnceye kadar, önde gelen siyasetçilerin de Yahudilere yönelik ayrımcı yorumlarda bulunduğu, İsrail devleti ile ilgili haberlerde Yahudilerden olumsuz ifadelerle bahsedildiği de Anti-semitizm alt başlığında yer alan konular arasında.
Rahip Brunson davasına geniş yer verildi
-Raporda, Pastor Brunson davası, Azınlıkların Mal Varlıklarından sonra en geniş yer verilen madde oldu. Pastor Brunson olayı ile bağlantılı olarak Evanjelik grupların hedef gösterildiği, en az 20 Protestan ailenin ya sınır dışı edildiği ya da vize verilmeyerek Türkiyeyi terk etmeye zorlandığı da ifade edildi. Raporda, 23 yıl Türkiyede yaşayan Pastor Andrew Brunsonın, Ekim 2016da haksız yere gözaltına alındığı, terör örgütü üyesi olma ve casusluk yapma ile suçlandığı, daha sonrasında üye olmadan terör örgütleri adına suç işleme ile itham edildiği yazıldı.
Protestanlar alt başlığı altında, tutuklanan Brunson ile ilgili Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğanın açıklamaları da değerlendirildi. Raporda, Erdoğanın Brunsonın iadesine karşı çıkarken daha sonra pastörle Fethullah Gülenin takas edilmesini teklif ederek kendiyle çeliştiği yazıldı. Komisyon dini özgürlükler raporunda, Brunson olayını ayrıntılı bir şekilde aktardı.
-Yehavonın Şahitleri mezhebine mensupların vicdani ret hakkının olmadığı ve askerlik hizmetini yerine getirmemeleri halinde hapisle cezalandırıldığı, askerlik hizmetinin iş bulma/ işten atılma gibi hayatın diğer noktalarını da etkilediği raporda altı çizilen maddelerden biri.
Ankaranın rapora verdiği tepkinin odak noktası olan Gülen hareketi ile ilgili, başarısız darbe girişiminin ardından geçen 2 yıllık süreçte on binlerce kişinin görevden alındığı, gözaltına alındığı ve tutuklandığı belirtildi. Raporda, darbe girişiminin arkasında Gülen hareketinin olduğunu savunan hükümetin söz konusu hareketi F...adıyla terör örgütü olarak tanıdığı hatırlatıldı.
Raporda, en geniş yer verilen konu ise azınlıkların mal varlıkları oldu. Sanasaryan Hanın mülkiyet hakkının Ermenilere, Bozcaadadaki 11 gayrimenkulün Rum Ortodoks Kilisesine geri verilmesine kadar ülkede kamulaştırılan taşınmazların azınlık gruplarına iadesi ayrıntılı bir şekilde ele alındı. 15inci yüzyılda bazilikadan camiye çevrilen, 1935 yılındaysa müze yapılan Aya Sofyanın camiye dönüştürülmesi ile ilgili söylemler de raporda yer buldu.
-Raporda, Ocak 2018de Diyanet İşleri Başkanlığının internet sitesinde, İslami kurallara göre 9 yaşındaki kız ve 12 yaşındaki erkek çocuklarının evlenebileceği yönündeki fetvasına da dikkat çekildi. Raporda, toplumdan gelen tepkiler üzerine bu fetvayı geri çeken Diyanet İşleri Başkanlığının daha sonra, Diyanetin her zaman evlilik yaşının kızlar için 17, erkekler için 18 olduğunu savunduğunu yazan bir açıklama yayınladığı yazıldı. Raporda, Ocak 2018deki bir araştırma kaynak gösterilerek, 2017 yılında reşit olmayan 115 kız çocuğunun hamilelikle ilgili tedavi gördüğüne ve hastane kayıtlarına göre de 15 yaşın altında en az 38 kız çocuğunun hamile kaldığına dikkat çekildi.
Türkiyenin ABDnin stratejik ortağı olduğu hatırlatılan raporda, son yıllarda, özellikle Pastor Brunson ve NASAda görevli bilim adamı Serkan Gölge ile ABD Konsolosluğunda çalışan 3 Türk vatandaşı ile ilgili olayların iki ülke arasındaki ilişkilere olumsuz yansıdığı belirtildi. Ağustos 2018de ABD Hazine Bakanlığının, Adalet Bakanı Abdülhamit Gül ile İçişleri Bakanı Süleyman Soyluya Brunson davasıyla ilgili yaptırım uygulandığının yazıldığı raporda ayrıca, çelik ve alüminyuma getirilen ek vergilerin Türk Lirasının değer kaybetmesine yol açtığı ifade edildi. Ekim 2018de Brunsonın serbest bırakılmasının ardından Soylu ve Güle yönelik yaptırımların kaldırıldığı, ikili ilişkilerde de düzelme sağlandığı raporda yer aldı.
Dini özgürlükler raporunda ayrıca Türkiyenin Rusyadan satın alacağı S-400lerden, Suriyedeki gelişmelere kadar jeopolitik ve güvenlik konularına da değinildi.
