Bertelsmann Vakfının 2004 yılından bu yana iki yılda bir yayınladığı Dönüşüm Endeksi (BTI) araştırması, dünya genelinde demokrasilerin zayıfladığını ortaya koydu. Demokrasinin zayıfladığı ülkeler arasında Türkiye de yer aldı.
Çarşamba günü yayınlanan raporun Türkiye ile ilgili bölümünde, 2017deki anayasa değişikliği referandumunun ardından Haziran 2018de yeni sisteme geçilmesiyle Türk siyasetinde yeni bir dönemin başladığına atıfta bulunularak Parlamenter sistemin yerine aşırı güçlü bir cumhurbaşkanının mevcut olduğu yeni bir başkanlık sistemi geldi. Bu de facto diktatörlüğün, Türk demokrasisi ve dış politikası üzerinde etkileri oldu ifadelerine yer verildi.
Endekste yeni bir Türkiyenin oluştuğunun gözlemlendiği kaydedilirken, Ülkenin iç politikası ve uluslararası ilişkilerinde radikal bir dönüşüm gerçekleşti sözlerine yer verildi. Raporda, son dönemde yaşanan gelişmeler ışığında Türkiyenin artık bir demokrasi olarak sınıflandırılamayacağı belirtildi.
Üç alanda düşük not
İncelenen ülkeler arasında Türkiye, Demokrasi Statüsü sıralamasında 10 üzerinden 4,9 puanla 77nci sırada geldi. Bu puan ile Türkiye, orta kategori olan ılımlı otokrasiler grubunda sınıflandırıldı. Böylece Türkiye, Bertelsmann tarafından ilk kez otokrasi olarak sınıflandırılmış oldu. Buna basın özgürlüğünün kısıtlanması, insan haklarının ihlal edilmesi ve güçler ayrılığı ilkesinin saf dışı bırakılması gerekçe gösterildi.
Türkiye, söz konusu statü derecelendirilirken göz önüne alınan faktörler olan devletin temel işlevlerini yerine getirme kabiliyetinde 10 üzerinden 7, siyasi katılım alanında 5,80 ve siyasi ve toplumsal entegrasyon alanında 5,30 puan ile derecelendirildi. Hukuk devleti ve demokratik kurumların istikrarlılığı kalemlerinde ise Türkiye sırasıyla 3,50 ve 3 puan aldı.
Ortadoğu ve Kuzey Afrika grubuna dahil edilen Türkiyenin Ekonomi Statüsü değerlendirmesindeki puanı ise 10 üzerinden 6,1 oldu. Bu listede 50nci sırada gelen Türkiye, orta seviye olan sınırlı ülkeler arasında yer aldı. Bu kategoride hesaba katılan faktörlerde Türkiye, sosyoekonomik seviye alanında 5, pazar örgütlenmesi alanında 7,8, para ve mali istikrar alanında 6,5 puan alırken, Türkiyenin özel mülk notu 6,5, sürdürülebilirlik notu 4,5 ve ekonomik performans notu 6 oldu.
Yönetişim (governance) Endeksi sıralamasında ise 95inci sırada gelen Türkiye, göz önüne alınan kategorilerden olan uluslararası işbirliği alanında 5,7 ve uzlaşıya varma alanında 3 puan aldı. Türkiyenin bu sıralamadaki ortalama puanı da 10 üzerinden 4,1 oldu.
Koronavirüs durumu daha da kötüleştirecek
Bertelsmann araştırması, güçler ayrılığı ilkesinin son 10 yılda 60 ülkede gözle görülür biçimde zarar gördüğünü su yüzüne çıkardı. Değerlendirmeye alınan 137 ülkeden 74ü demokrasi ve 63ü otokrasi olarak nitelendirildi. Buna göre bu raporda demokrasilerin oranı yüzde 54 oldu. Bu oran, 2010 yılında yüzde 57 idi.
Araştırmayı yürüten uzmanlar, koronavirüs pandemisinin de bu trendi şiddetlendireceği görüşünde. Raporda buna örnek olarak Macaristanda birkaç hafta önce yürürlüğe giren ve güçler ayrılığı ilkesinin geçici olarak ortadan kalkmasını beraberinde getiren acil durum yasaları örnek verildi. Bazı devlet liderlerinin otoriter yapıları sağlamlaştırmak için krizi kullanacağını savunan Bertelsmann uzmanları, COVID-19 ile mücadele, yürütmenin daha da güçlü hale gelmesini teşvik ediyor ifadesini kullandı.
