ARİF ASALIOĞLU
Geçen haftaki yazımızda “Rusya’nın uzay çalışmaları ve nükleer silahların konuşlanması” başlığını ele almış, Rusya’nın uzay çalışmalarına örnekler vererek, Çin ile birlikte uzayda nükleer santral planladığını ve buna karşılık olarak ise ABD’nin alarma geçtiğini anlatmıştık.
O yazının devamı olarak şimdi günümüzdeki küresel rekabetin ABD karşısında Çin-Rusya birlikteliğinin devam etmekte olduğu ve dünya üzerinde gerçekleşebilecek bir savaşta, uzaydan dünyaya müdahalede bulunmak; bunun tersi olarak dünyadan kontrolle uzaydan yönlendirilen silah sistemlerini, haberleşme uydularını devre dışı bırakmak; uzayda üstünlük kurabilmek; tehditleri caydırabilmek ve karşı koyabilmek adına “çok kutuplu dünya düzeninde” başka bir saç ayağı olarak iki ülkenin bu konuda ortak çalışmalarını anlatmaya çalışacağız.
Başbakanların imzaladığı uzay çalışmaları mutabakatı
Son yıllarda Batılı devletlerin yaptırımlarına maruz kalan Rusya ve Çin her alanda olduğu gibi uzay çalışmalarında da işbirliğini geliştiriyor. Çin Havacılık ve Uzay Bilim ve Teknoloji Şirketi, Rus bilimsel ekipmanlarının Aya ulaştırılmasına yardımcı olacak. Bu karar, Mart 2021’de Rusya ve Çin hükümet başkanlarının toplantısı sonrasında alındı. Mihail Mişustin ve Li Qiang, Uluslararası Ay Araştırma İstasyonunun inşasında işbirliği yapmayı kabul etti. Çin’in, Change-7 ile Rusya’nın Luna-26 projeleri arasındaki ortak işbirliğinin geliştirilmesi kapsamında Change-7 aygıtı, Rus ekipmanı ve bilimsel yükünü Dünya uydusuna ulaştırmak için kullanılacak.
Roscosmosun başkanı Yuri Borisov daha önce yaptığı açıklamada Luna-26 misyonunun fırlatılmasının 2027, Change-7 misyonunun fırlatılmasının ise 2026 için planlandığını açıklamıştı. Bu planların hayata geçirilmesi için gerekli çalışmalara başlandı. Borisov, söz konusu ünitenin robot teknolojileri kullanılarak yapılması gerekeceğini sözlerine ekledi. Söz konusu projenin 2033-2035 yıllarında hayata geçirilmesi planlanıyor.
Ayrıca o zamanki açıklamasında Yuriy Borisov, Rusyanın nükleer enerjiyle çalışan bir kargo uzay gemisi inşa planlarına da değinmişti. Nükleer reaktörün nasıl soğutulacağına dair bir çözüm bulunması dışında projeyle ilgili tüm teknik soruların çözüldüğünü söyledi. Roscosmos Başkanı, Ciddi anlamda bir uzay römorkörü üzerinde çalışıyoruz. Bu devasa yapı, nükleer reaktör ve yüksek güçlü türbinler sayesinde büyük kargoları bir yörüngeden diğerine taşıyabilecek, uzay enkazlarını toplayabilecek ve daha birçok uygulamada kullanılabilecek. dedi.
Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu’na Türkiye’den talep
Rusya ve Çin’in uzay araştırmaları ve keşifleri konusunda Amerika Birleşik Devletlerinin gerisinde kaldığı bir gerçek. Bu açıdan iki ülkenin Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu adında bir birim kurmak için anlaşma imzalamış olmaları küresel kutuplaşmanın bir parçasını oluşturuyor. Bu anlaşma çerçevesinde Rusyanın uzay ajansı Roscosmos ile Çin Ulusal Uzay Ajansının Ayın yüzeyinde ya da yörüngesinde deneysel bir araştırma tesisi inşa edeceği, söz konusu tesisin uzayda araştırma yapmak isteyen diğer devletlere de açık olacağı kaydedildi.
Bundan dolayı Azerbaycan’ın başkent Bakü’de düzenlenen Uluslararası Uzay Kongresinde, Rusya Federal Uzay Ajansı Genel Müdürü Yuri Borisov, Roscosmos’un Türkiye, Brezilya ve Güney Afrika uzay ajanslarına Rus yörünge istasyonuna katılma teklifinde bulunduğunu, bu ülkelerin heyetlerinin teklife sıcak bakarak ilgilerini ilettiklerini söyledi.
Ayrıca Rusya Bilimler Akademisi Uzay Araştırma Enstitüsü Müdürü Anatoly Petrukovich, Rossiya Segodnya Haber Ajansında düzenlediği basın toplantısında, Türkiye ve diğer ülkelerin Rusya-Çin Uluslararası Bilimsel Ay İstasyonu projesine katılmak istediklerini söyledi. Uzman, Uluslararası ay istasyonuna başka ülkelerin de katılması planlanıyor; bu sadece Rus-Çin veya Çin-Rus istasyonu değil. Mesela Türkiyeden ve diğer ülkelerden istasyona katılım için başvurular var. dedi.
Çin 2020 ‘de Marsa, Kızıl Gezegenin yörüngesinde bulunan Tianwen-1 keşif aracını fırlattı. Ve yine 2020 Aralık ayında, Aydan kaya ve toprak örneklerini başarılı bir şekilde Dünyaya getirdi. Bu, 40 yılı aşkın bir süredir yapılan çalışmaların başarılı bir sonucu.
Aynı şekilde Rusya’nın da bu güne kadar planlanan projeleri realize ediliyor. Mesela Angara-A5 uzay aracı Vostok Uzay Üssünden fırlatıldı. Rus uzay ajansı Roscosmos, ağır yükleri alçak mesafe Dünya yörüngesine taşımak için tasarlanan güçlü uzay aracı Angara A5in ilk görevinde küçük uydu Gagarinetsi başarıyla yörüngeye yerleştirdiğini duyurdu. Putin, Vostok Uzay Üssünden Angara fırlatılışını dönüm noktası niteliğinde bir olay olarak nitelendirdi. Ve Rusyada uzay endüstrisinin gelişiminde bir başka aşama olarak adlandırdı. Belli seviyede stratejik olarak algılanan bu projede Moskova ve Pekin bilgi alışverişinde bulundu.
Bu konuda başka bir husus, Çin’in uydusu gibi hareket eden Kuzey Kore ile Rusya’nın ilişkilerini güçlü devam ettirmesi. Hatırlanacağı gibi Putin, ülkesinin doğusunda bulunan Vostoçnıy Uzay Üssü’nde, Kuzey Kore lideri Kim Yong-un’u karşıladı. Rusyanın Kuzey Koreye uydu üretimine destek verip vermeyeceği sorusunu yanıtlayan Putin, Asıl bu yüzden Vostoçnıy Uzay Üssüne geldik. Kuzey Kore lideri roket alanına büyük ilgi gösteriyor. Uzay araştırmalarını da geliştirmeyi hedefliyoruz dedi. Kuzey Kore lideriyle askeri teknik işbirliğinin ele alınıp alınmayacağı sorusunu ise Putin, Tüm konuları acele etmeden görüşeceğiz. Vaktimiz var diye cevapladı.
Rusya ile Çin arasındaki ortaklık her alanda stratejik boyutta büyüyorSonuç olarak, Ukrayna savaşının başlamasından sonra Rusya, Batılı devletlerin uyguladığı ambargo ve yaptırımlar neticesinde yönünü hızlıca Çin’e ve diğer partnerlere döndü. ABD Ulusal İstihbarat Direktörü Avril Hainesin Kongre üyelerine bir brifing esnasında Rusya ile Çin arasındaki ortaklık her alanda stratejik boyutta büyüyor. Ayrıca Rusya ve Çinin Tayvana ilişkin ilk kez ortak tatbikatlar yürüttüğünü söyledi.
Rusya, pek çok sektörde olduğu gibi Çin ve Hindistan’dan makine, araç, elektronik teçhizat ve bileşenlerinin tedarikini artırdı. Mesela Çin dış ticaret istatistiklerine göre, 2023’ün ilk yarısında makine ve ekipman ürünlerinin Rusyaya ihracatı 2022nin aynı dönemine göre iki katına çıkarak 15,1 milyar dolardan 31,5 milyar dolara yükseldi. Çinin bu dönemde Rusyaya yaptığı tüm ihracatın % 60’ını oluşturdu. Yani bütün ürünlerde olduğu gibi, Çinin Rusyaya havacılık ve uzay ürünleri ihracatı da Ocak-Haziran 2023te dokuz kat artarak 8,7 milyon dolardan 80 milyon dolara yükseldi. Uzay çalışmalarında elde edilen gelişmeleri finansal rakamlarla raporlama zor olacağı için şimdilik sadece sonuçlara göre değerlendirme yapmak durumundayız.
