İş insanı ve insan hakları aktivisti Osman Kavalanın yargılandığı Gezi davasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) hak ihlali kararına rağmen müebbet hapis cezasına çaptırılmasının ardından dikkatler Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Türkiye ile ilgili alacağı karara çevrildi.
AİHMnin tahliye edilmesi gerektiği yönündeki kararın uygulanmayarak Kavalanın mahkum edilmesi, hakkında ihlal prosedürü başlatılmış olan Türkiyeyi Konseyin yaptırım kararlarıyla karşı karşıya bırakabilir.
Avrupa Konseyi ve ABden ihlal uyarısı
Kavala kararına ilişkin Konseyden dün yapılan açıklamada da AİHM kararına dikkat çekildi. Açıklamasında Kavalaya verilen cezanın şoke edici olduğunu belirten Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) Başkanı Tiny Kox, Sayın Kavala derhal serbest bırakılmalıdır çağrısını yineledi. Türk yargısının Kavala ile ilgili verdiği kararın Avrupa İnsan Hakleri Sözleşmesine (AİHS) aykırı olduğunu hatırlatan Kox, Türkiyede demokratik kurumların işleyişi, temel hak ve özgürlüklerin korunması ve hukuk devleti ilkelerine bağlılık konusunda çok sayıda endişe bulunduğunu ifade etti. Kox, Türk hükümetine yapıcı ve açık işbirliği olması çağrısında bulundu.
Avrupa Birliği Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell de Kavala kararına tepki gösterdi. Ankara merkezli Avrupa Birliği (AB) Türkiye Delegasyonunun sayfasında yer alan açıklamasında Borrell, AİHMnin Kavala kararına işaret etti. Konseyin Türkiye hakkında üç aydan kısa bir süre önce ihlal süreci başlattığına işaret eden Borrell, AİHMnin Kavalanın tutukluluğu ve tutuklu yargılama sürecinin gizli bir amaca, yani Kavalayı susturarak meşru faaliyetler yürüten diğer insan hakları savunucularına gözdağı vermeye hizmet ettiği hükmüne vardığını vurguladı. AB temsilcisi Konsey üyesi olarak Türkiyenin AİHM kararlarını uygulamayı reddetmeye devam etmesinin Türk yargısının uluslararası standartlara ve Avrupa standartlarına bağlılığına ilişkin endişeleri artırdığını belirtti.
AİHMnin Kavala kararı neydi?
AİHM, Osman Kavalanın gözaltı koşullarıyla ilgili davada 10 Aralık 2019 tarihli kararında Kavalanın hukuk dışı nedenlerle ve susturulmak için hapiste tutulduğu sonucuna varmış ve bu ihlalin ortadan kaldırılması için Kavalanın derhal tahliye edilmesi gerektiğine hükmetmişti. AİHMnin kararı Büyük Dairede de kesinleşmişti.
Ancak Kavalanın bu karara rağmen serbest bırakılmaması üzerine Türkiye, AİHM kararlarına uymadığı gerekçesiyle Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin denetim sürecine alındı.
Türkiyenin denetim sürecinde neler yaşandı?
Kavala dosyası Mart 2021de AİHM kararlarının uygulanışını denetleyen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin daimi gündemine dahil edildi. Böylece Kavala dosyası sadece AİHM gündemli toplantılarının değil, tüm toplantılarının gündemine geldi. AİHM kararına rağmen Kavalanın serbest bırakılmaması üzerine Komite, bu kez Türkiyeye 19 Ocak 2022ye kadar süre verdi. Komite, Kavalanın bu süreçte de serbest bırakılmaması üzerine geçen Şubat ayı başında Ankaraya karşı resmen ihlal prosedürü başlattı.
İhlal prosedürü uyarınca Kavala dosyası, AİHSnin 46ıncı maddesine dayanılarak yeniden AİHMye gönderildi. AİHMnin yaz aylarına kadar Kavala kararının yerine getirilip getirilmediği tespitinde bulunması bekleniyordu. Ancak Kavalanın bu hafta başında müebbet hapse mahkum edilmesi nedeniyle Mahkemenin kararın yerine getirilmediği tespitinde bulunması bekleniyor. Bu tespitin ardından da Türkiyeye karşı alınacak yaptırım kararlarını görüşmesi için dosya yeniden Bakanlar Komitesine gönderilecek.
Türkiyeye karşı hangi yaptırım kararları alınabilir?
Dosyanın Bakanlar Komitesinin önüne gelmesinin ardından Türkiyeye karşı yeni süreç işleyecek ve yaptırım olasılıkları tartışılacak. Türkiyenin Avrupa Konseyindeki oy hakkının dondurulması ya da üyelikten çıkarılması gibi önlemlerin masaya getirilmesi bekleniyor. AİHM tarihinde şimdiye kadar sadece Türkiye dışında 2017de Azerbaycana karşı Azeri muhalif Ilgar Mammadovun tutukluluğu nedeniyle ihlal prosedürü başlatılmıştı. Mammadov, Ağustos 2018de ise serbest bırakıldı. Konsey üyeliğinden çıkan ilk ülke de Rusya oldu. Konsey, Ukraynanın işgali nedeniyle Rusyanın üyelikten çıkarılması için hazırlık yaparken Rusya, Konsey üyeliğinden çıktığını geçen Mart ayında ilgili makamlara tebliğ etti.
Türkiyenin Konsey üyeliğinden ayrılması ise Ankaranın Avrupa kurumlarıyla bağının neredeyse tamamen kopması anlamına gelebilir. AB ile ilişkileri insan hakları ihlallerinin artışı nedeniyle kötüleşen Türkiyenin ABye tam üyelik müzakereleri de uzun zamandır donmuş durumda.
Gezi davasından çıkan karar
25 Nisan günü İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, önde gelen insan hakları savunucusu Osman Kavala’yı hükümeti devirmeye teşebbüsten suçlu bularak ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırdı. Mücella Yapıcı, Çiğdem Mater, Hakan Altınay, Can Atalay, Mine Özerden, Yiğit Ali Ekmekçi, Tayfun Kahramana da 18er yıl hapis cezası verildi.
Anadolu Kültür Anonim Şirketi Yönetim Kurulu Başkanı Osman Kavala 18 Kasım 2017 tarihinden bu yana tutuklu bulunuyor. İstanbul 30. Ağır Ceza Mahkemesi 18 Şubat 2020 tarihinde Kavala da dahil olmak üzere Gezi davasında yargılanan tüm sanıkların beraatine hükmetmiş ancak karar 22 Ocak 2021 tarihinde İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 3. Ceza Dairesince bozulmuştu. Gezi davasından yargılanırken hakkında tahliye kararı verildiği gün yeniden tutuklanan Kavala, hakkında 15 Temmuz darbe girişimi dosyasından anayasal düzeni ortadan kaldırmaya teşebbüs suçlamasıyla hakkında yeni bir dava daha açılmıştı. Bu dava da daha sonra Gezi davasıyla birleştirilmişti.
