Amerika, Almanya ve Fransanın da aralarında bulunduğu 10 ülke büyükelçisinin tutuklu iş insanı Osman Kavala’nın serbest kalması için Türk hükümetine yaptığı ortak çağrı sonrası Batı’yla ilişkilerinde tarihi kırılma yaşayan Ankara’da dikkatler Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın başkanlığında toplanacak cumhurbaşkanlığı kabinesine çevrildi.
DWden Hilal Köylünin haberine göre, Erdoğan’ın Büyükelçilerin istenmeyen adam ilan edilmeleri için dışişleri bakanına talimat verdim açıklamasını yaptığı sırada Güney Korede olan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun büyükelçilerin bakanlığa çağrılıp uyarılmasıyla başlayan süreç hakkında kabine toplantısında bilgi sunması bekleniyor.
Çavuşoğlu’nun yurt dışında olduğu süreçte AKP yönetiminin Cumhurbaşkanı Erdoğan’la gelişmeleri değerlendirdiğinin konuşulduğu AKP’de ise 10 ülkeyle iplerin koparılıp koparılmayacağı tartışması var. AKP kulislerinde Büyükelçilerin Türkiyenin içişlerine karışması büyük hataydı. Yine de süreç idare edilebilir mi, onun üzerinde duruluyor. Yoğun bir müzakere süreci yaşanıyor. Son kararı Cumhurbaşkanı Erdoğan verecek değerlendirmeleri öne çıkıyor.
Erdoğan’ın büyükelçilerin istenmeyen adam ilan edilmesi için Dışişleri’ne talimat verdiğini kamuoyu önünde açıklamasının Dışişleri Bakanlığı’nın elini-kolunu bağladığına dikkat çeken diplomatik gözlemciler, Bakanlık bu talimatı uygulamakla yükümlü. Erdoğan açıklama yaptığında hafta sonuydu. Türkiyede ve Batı’da diplomatik misyonlar tatildi. Pazartesi; büyükelçiler için –istenmeyen adam- sürecinin başlaması kaçınılmaz görüşünü dile getiriyor.
Geri dönüşün mümkün olmadığı noktadayız
Peki Erdoğan’ı ikna etmek ya da bu krize bir çözüm bulmak mümkün mü? Türkiyenin bir dönem Washington büyükelçiliği görevinde de bulunmuş olan emekli büyükelçi Namık Tan bu soruyu DW Türkçeye Erdoğan’ın talimat vermesi hafta sonu oldu. Dışişleri henüz bir adım atmadı, atamaz da. Burada muhtemel bir Erdoğan’ı ikna süreci yürüyorsa bunu AKPnin önde gelenleri, parti yönetimi yapabilir. Dışişleri Bakanlığı ya da bakan Mevlüt Çavuşoğlu tek başına bir şey yapamaz. Yine de geri dönüşünün mümkün olmadığı bir noktadayız sözleriyle yanıtlıyor.
Tan’a göre Dışişleri Bakanlığı Erdoğan’ın talimatını yerine getirecek ve 10 ülkeye En kısa zamanda büyükelçilerinizin ülkemizden ayrılmasını istiyoruz notası verilecek. Dışişleri’nin Erdoğan’ı ikna edip edemeyeceğine ilişkin tartışmalar yapılırken kimi gerçeklerin gözden kaçırıldığını söyleyen Tan, Dışişleri’nin hükümetin dış politika belirleme sürecinde ağırlıklı bir rolü ve fonksiyonu olmadığı büyükelçiler krizinden çok önce ortaya çıktı. Dışişleri işlevsiz. Bu yüzden şimdi Dışişleri’nin değil AKP yönetiminin ne yapacağını göreceğiz. Ama orda da genel başkan Erdoğan, bu unutulmamalı diyor.
Erdoğan’ın elini güçlendirdiler
Tan; 10 ülke büyükelçisinin Kavalanın serbest kalması konusunda ortak açıklama yapmasını yöntem olarak yanlış bulurken, bu açıklamanın Erdoğan’ın siyaseten elini güçlendirdiğini de görüşünde:
Büyükelçiler; Türkiyeye insan haklarının evrensel ilkelerini hatırlatıyorlar. Doğru ama bu hatırlatmayı topluca yapmak neden? Açıklamayı neden ülkelerin dışişleri ya da hükümet sözcüleri yapmıyor. Ankara’da toplu bir açıklama yapmak ekonomik anlamda iyice zayıflamış Erdoğan’ın elini bir anlamda güçlendirmek oluyor. Erdoğan’ın Türkiyede ekonominin bozulmasının sorumluluğunu Batı’ya yükleyeceğini hesaba katmalıydılar.
Tan, Dışişleri Bakanlığı resmi prosedürü başlattıktan sonra 10 ülkenin ancak sessiz bir diplomasi yürütmesiyle krizin çözülebileceğini düşünüyor. Tan, 10 ülkenin sessiz kalması çok zor; Türkiyeye karşı hamle yapacaklar doğal olarak ama işlerse bir diplomasi onlar işletebilirler. Ankara ile Batı arasında böyle bir kırılma daha önce hiç yaşanmadı. Her durumda Türkiyeyi çok zor bir süreç bekliyor diyor.
Türkiye AİHM kararlarını uygulamak zorunda
Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Komite üyesi, emekli büyükelçi Erdoğan İşcan da Ankara ile Batı arasındaki gerilimin diyalogla çözülebileceği ancak Türkiyenin AİHM kararlarını uygulamamakta ısrar etmesi durumunda ağır yaptırımlardan kaçamayacağı mesajı veriyor.
DW Türkçenin sorularını yanıtlayan İşcan, büyükelçilerin Türkiyeye ortak çağrı yapmasının eleştirilebileceğini ama Kavala’yı serbest bırakın demelerinin yanlış olmadığını söylüyor:
10 büyükelçinin temsil ettikleri devletlerin onayı ile devletleri adına yaptıkları açıklama uluslararası hukuk açısından sorun oluşturmaz. İnsan hakları evrenseldir, iç iş değildir. Zaten aynı yaklaşım Avrupa Konseyi kararlarında resmen var ve Türkiyeye iletilmiş, iletilmeye devam edilecek. Sorun, diplomasi taktiği açısından. Bu girişimin olası sonuçları değerlendirilmeli, gerginliği tırmandırabileceği dikkate alınmalıydı.
İşcan; Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın istenmeyen adam ilan edilecekler çıkışıyla yaşanan gerilimden çıkış yolu olup olmayacağı konusunda da Batı’yı işaret ediyor. İşcan, 10 ülkeden bir ya da birkaçının Türkiye ile temas ederek diyalog yoluyla ortak çözüm aramayı önermeleri durumunda, Türkiye bakımından da iç kamuoyuna yönelik çıkış yolu yaratılmış olur. İstenmeyen kişi kararı geri alınabilir. Yoksa gelişmeler vahim yönde ilerler diyor.
İşcan’a göre Türkiyenin üzerinde asıl durması gereken konu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) kararlarının uygulanması zorunluluğu. AİHM’nin Kavala’nın tutukluluğu konusunda Türkiye hakkında ihlal kararı verdiğini ve derhal serbest bırakılmasını istediğini hatırlatan İşcan, Türkiyeyi bekleyen yaptırım sürecine işaret ediyor:
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 30 Kasım’da toplanacak ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden doğan yükümlülüklerini getirmediği için Türkiye hakkında ihlal prosedürü başlatacak. Bu bir yaptırım süreci. Batı ile gerginliğe şimdi çözüm bulunsa bile Türkiyenin AİHM kararlarını uygulamamakta ısrar etmesi gerginliğin tırmanmasını kaçınılmaz kılacak.
Türkiyenin Avrupa Konseyi toplantılarına dahil edilmemesi ve Türkiyede uygulanan hak ihlallerinin uluslararası kamuoyuna daha sık bir şekilde deşifre edilmesi ile başlayacak yaptırım süreci Türkiyenin Avrupa Konseyinden çıkarılmasına kadar uzuyor.
