Avrupa Konseyi organı olan Avrupa Adaletin Etkinliği Komisyonunun (CEPEJ) periyodik Avrupa Adli Sistemleri raporu bugün Strasbourgda yayımlandı. Raporda, Avrupa devletlerinin adalete yılda kişi başına ortalama 79 euro harcadığı, bu bütçenin yüzde 66sının mahkemelere, yüzde 24,5inin savcılıklara, yüzde 9,5inin ise adli yardıma gittiği belirtildi.
2020 verileri temel alınarak hazırlanan rapora göre Türkiye, adalet sistemine kişi başına yılda ortalama 16,12 euro harcama yapıyor. Bu oran GSYİH (gayri safi yurt içi hasıla) bazında yüzde 0,21 ile ifade ediliyor. Türkiye gibi kişi başına yıllık gelirin 10 bin euronun altında olduğu Avrupa ülkelerinde (Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Bosna-Hersek, Gürcistan, Moldova, Kuzey Makedonya, Karadağ, Sırbistan) adalet sistemine kişi başına yılda ortalama 26,42 euro harcanıyor. Bu gelir grubuna mensup ülkelerde adalet sistemlerine yapılan yıllık harcama GSYİHin yüzde 0,45ine eşit.
Türkiye hakkındaki verilerin Türk lirasının son yıllarda euro karşısındaki önemli değer kaybı dikkate alınarak okunması gerektiğinin altını çizen CEPEJ, 2014te 2,84 TLden işlem euronun, bu rapor için verilerin toplandığı 2020de 9,05ten işlem gördüğüne, bugün ise 18lerin üstünde olduğuna işaret ediyor.
Avrupa genelinde adalet sistemine euro bazında en fazla bütçe ayıran ülkelerin başında İsviçre (217,31 euro), Monako (199,42) ve Lüksemburg (176,73) geliyor. En az harcama yapan ülkeler olarak Gürcistan (8,69 euro), Azerbaycan (9,59) ve Ermenistan (10,47) gösteriliyor.
Adalet sistemine GSYİHden en fazla pay ayıran ülkeler sıralamasında ise Karadağ (yüzde 0,80), Bosna-Hersek (yüzde 0,73) ve Sırbistan (yüzde 0,66) başı çekiyor. Norveç (yüzde 0,13), Danimarka ve Lüksemburg (yüzde 17) ve Finlandiya (yüzde 0,19) listenin en alt sırasında yer alıyor.
CEPEJ raporuna göre Avrupa ülkeleri mahkemeler için 2020de kişi başına ortalama 45,80 euro harcadı. Bu oran kişi başına gelirin 10 bin euronun altında olduğu ülkelerde ortalama 18,80 euro olarak gözlemlenirken, kişi başına gelirin 40 bin euronun üstünde olduğu ülkelerde ortalama 76,11 euro olarak kaydedildi.
Avrupada günümüzde 100 bin kişiye ortalama 22,2 yargıç düşüyor. Rapor yargıç sayısını Türkiye için 17,2 olarak belirtiyor. Türkiye bu oranla Avrupa ortalamasının altında yer alsa da 2010-2020 döneminde profesyonel yargıç sayısının en çok artış (yüzde 61,5) gösterdiği ülke olarak öne çıkıyor.
100 bin kişiye en fazla yargıcın görev yaptığı ülkelerin başında Monako (104,3), Karadağ (49,8) ve Slovenya (41,5) geliyor. Bu alandaki sıralamanın sonunda İrlanda (3,3), İskoçya 3,7) ve Azerbaycan (5,2) var. Avrupadaki profesyonel yargıçların üçte ikisi birinci derece mahkemelerde görev yapıyor.
Avrupa genelinde 100 bin kişiye ortalama 11,8 savcı düşmekte. Bu oran Letonyada 24,3 iken, Moldovada 24,3, Litvanyada 23 olarak belirtiliyor. Türkiye ise 8,2 ile ortalamanın altında yer alıyor. Buna karşılık 2010-2020 döneminde Türkiyede savcı sayısının yüzde 40,4 arttığı not ediliyor. Türkiyede yargıç ve savcı sayısındaki artış, büyük ölçüde, 2016da devreye giren istinaf mahkemelerine bağlanıyor.
Yargıda kadın hakimiyetiRapora göre Avrupa genelinde yargıçlar ve savcılar arasındaki kadın-erkek paritesinde gözle görülür değişim yaşanıyor. Kadınlar Avrupada yargıçlar ve savcılar arasında çoğunluğu oluşturuyor. Adli sistemde kadın oranının en yüksek olduğu ülkeler sırasıyla Hırvatistan, Fransa, Macaristan, Letonya, Lüksemburg, Romanya, Sırbistan ve Slovenya. Bu ülkelerde profesyonel kadın yargıçların üçte ikisinden fazlasını kadınlar oluşturuyor. Ermenistan, Azerbaycan, İrlanda, Kuzey İrlanda ve İskoçyada ise profesyonel yargıçlar arasındaki kadın oranı yüzde 40ın altında.
Avrupada 2010 yılında yüzde 48 olan kadın yargıç oranı 2020de yüzde 56 olarak kaydedildi. Aynı şekilde 2010da yüzde 46 olan kadın savcı oranı 2020de yüzde 53e yükseldi. Hırvatistan, Kıbrıs, Estonya, Slovenya ve İskoçyada kadınlar savcıların 3te 2sinden fazlasını oluşturuyor. Buna karşılık Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Moldova ve Türkiyede kadın savcı oranı yüzde 40ın altında.
Kadınlar Türkiyede yargıçların yüzde 47sini, savcıların ise sadece yüzde 15ini oluştursa da yüksek yargıda görevli yargıçlar arasında çoğunluğa (yüzde 61) sahipler.
Türkiyede maaşlar da düşük Yargıç ve savcı maaşları kıyaslandığında Avrupa ülkeleri arasında derin uçurumlar olduğu görülüyor.
CEPEJ verilerine göre Türkiyede bir yargıç kariyer başlangıcında yılda ortalama 15 bin 475 euro, yüksek yargıda ise 28 bin 467 euro brüt maaş kazanıyor.
İsviçreli bir yargıç kariyer başlangıcında yılda ortalama 147 bin 645 euro brüt maaş alıyor. Kuzey İrlanda, İskoçya, Norveç, İzlanda ve Danimarka kariyer başlangıcında yılda ortalama 100 bin eurodan fazla brüt maaş kazanılan diğer Avrupa ülkeleri.
İsviçrede bir yüksek mahkemede görevli yargıç ise yılda ortalama 330 bin 869 euro brüt maaş kazanıyor. Danimarka, İrlanda, Kuzey İrlanda ve İskoçyada yüksek yargıda yargıçlar yılda ortalama 200 bin eurodan fazla brüt maaşla çalışıyor.
Avrupanın en az kazanan yargıçları Gürcistanda. Bu ülkede bir yargıç kariyer başlangıcında yılda ortalama 11 bin 928 euro, yüksek mahkemede ise 22 bin 404 euro brüt maaş kazanıyor.
İsviçre Avrupada savcıların da en çok kazandığı ülkelerin başında geliyor. Bu ülkede kariyer başlangıcındaki bir savcı yılda ortalama 128 bin 770 euro brüt maaş elde ediyor. Yüksek yargıda ise savcıların en çok kazandığı ülke İtalya. Bu ülkede yüksek yargıda görevli bir savcının yıllık ortalama brüt maaşı 187 bin 296 euro. Avrupanın en az kazanan savcıları, kariyer başlangıcında Azerbaycan (6 bin 893 euro), yüksek yargıda ise Moldovada (16 bin 489 euro). CEPEJ raporu Türkiyede savcıların maaşlarının yargıçlarınkine eşit olduğunu belirtiyor.
Türkiye avukat sayısında ortalamayı yakalıyorRapora göre Avrupada 100 bin kişiye ortalama 172 avukat düşüyor. Bu alanda en yüksek oran Lüksemburg (485), en düşük oran Azerbaycanda (20). Türkiye ise Avrupa ortalamasında (171,4). Avrupada avukatların yüzde 57si erkek. En az erkek avukat Yunanistanda (yüzde 41), en fazla erkek avukat ise Azerbaycanda (yüzde 83) görev yapıyor.
CEPEJ, üyeleri arasında Türkiyenin de bulunduğu Avrupa Konseyi tarafından, Avrupa adli sistemlerinin etkinliğini ve fonksiyonlarını geliştirmek amacıyla 2022 yılında kuruldu. Bağımsız çalışan organ bu maçla iki yılda bir Avrupa Konseyi ülkelerinin adli sistemlerini değerlendiren raporlar yayımlıyor.
