AKP Hükümetinin İstanbul Yeni Havalimanı, 3. Köprü, Avrasya Tüneli, Osmangazi ve Çanakkale Köprüleri ile şehir hastaneleri inşaatlarında kullandığı Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) modelini daha yaygınlaştırmayı planlıyor.
Birgün Gazetesinde Nurcan Gökdemirin hazırladığı habere göre küçük ölçekli projelerde de aynı sistemle yandaşa para aktarılması planlanıyor. Hemen her projede iktidara yakın isimlerin görüldüğü ve yolsuzluğa zemin hazırladığı, yandaşa rant aktarma aracı olduğu, bütçeye aşırı yük getirdiği, garantilerle ülkenin 25 yıllık gelirine ipotek konulduğu gerekçeleriyle eleştirilen model altyapı projelerinde de uygulanmak isteniyor.
Kalkınma Bakanlığı, 2017 Dünyada ve Türkiye’de KÖİ Uygulamalarına İlişkin Gelişmeler Raporu’nu yayımladı. Rapora göre, 1986-2017 döneminde Türkiye’de 225 projenin uygulama sözleşmesi imzalandı. 191’i hayata geçerken 34’ünün finansal kapanışı yapıldı ya da yapımına devam ediliyor.
225 projeden 106’sı Yap-İşlet-Devret modeli ile yapılırken 93 projede İşletme Hakkı Devri, 21 projede Yap-Kirala-Devret, 5 projede de Yap-İşlet modelleri uygulanıyor. Enerji üretim tesisleri 86 projede ilk sırada geliyor, 42 otoyol ve hizmet tesisi, 21 sağlık tesisi, 18 havaalanı, 17 yat limanı ve turizm tesisi, 15 sınır kapısı, 2 sanayi tesisi, birer de demiryolları ile kültür ve turizm tesisi inşaatında KÖİ modeli uygulanıyor.
135 milyar dolarlık toplam sözleşme değeri içinde en büyük paya 69,4 milyar dolar ile havaalanı projeleri sahip. Bu projeleri 37.7 milyar dolarla enerji, 19.4 milyar dolarla otoyollar ve hizmet tesisleri izliyor.
Türkiye, Avrupa’da ikinci
Bütçeye getirdiği yük ve risklerin büyüklüğü nedeniyle ilk uygulandığı ülke olan İngiltere’nin bile azalttığı KÖİ yatırımları Türkiye’de hız kesmiyor. AB ülkeleri arasında 24.8 milyar Avroluk proje tutarı ile İngiltere ilk sırada gelirken, ikinci sırada 19.6 milyar Avroluk tutarla Türkiye yer alıyor. Üçüncü sıradaki Fransa 9.8 milyar, İtalya 5.8 milyar, Hollanda ise 5.6 milyar Avroluk KÖİ projesini imza altına aldı.
Altyapıda da KÖİ
AKP iktidarları döneminde büyüyen şirketlerin en önemli partner olduğu KÖİ modelinin yaygınlaştırılacağı da bildirildi. Kentsel altyapı ile birlikte daha küçük ölçekli katı atık, atık su gibi projelerde de yöntemin yaygın şekilde kullanılacağı belirtildi.
Önceliklere dikkat
Kullanılmayan köprüler, otoyollar inşa edildiği ve verilen garantiler nedeniyle şirketlerin cebine milyarlarca liralık kaynak aktarıldığı bilinen projelerle ilgili raporda bazı konularda ortaya çıkabilecek sorunlara da dikkat çekildi. Finansman kaynağı bulmak için rekabetin arttığı belirtilerek, “Finansman kaynaklarının stratejik önemi haiz projelerde kullanılabilmesini teminen proje önceliklendirme önem kazanmaktadır” denildi.
‘Ekonomiye faydası olacak’
Kapsamlı ve titiz bir proje hazırlık aşaması gerektiğinin altı çizilen raporda, “İyi bir hazırlık süreci ile projelerin ekonomik faydaları, getireceği yükümlülükler, karşılaşılabilecek riskler ortaya konabilecek, belirsizlikler asgariye indirilerek etkin bir ihale ve sözleşme yönetiminin önü açılacaktır” saptamaları da yer aldı.
Finansman sıkıntısı
İlerleyen süreçte KÖİ alanında banka kredilerine erişimde zorluk yaşanması olasılığına dikkat çekilerek, alternatif finansman yöntemlerinin değerlendirilmesi, buna yönelik teknik ve hukuki altyapının tamamlanması gerektiğinin düşünüldüğü de bildirildi.
