Brüksel’de bir araya gelen AB üyesi 27 ülke lideri, Belarus’tan gelen uçaklara Avrupa Birliği hava sahasının kapatılmasına ve AB havalimanlarına iniş yasağı getirilmesine karar verildi.
Belarus’un, muhalif gazeteci Roman Pratasevich’i yakalamak için ‘hava korsanlığı’na başvurması Avrupa Birliği’nde dönüm noktası oldu. Bugüne kadar insan haklarını ayaklar altına alan rejimlere karşı aldığı ‘etkisiz’ ve ‘karşılığı olmayan’ yaptırım kararları ile eleştirilen AB ilk kez ciddi kararlar aldı.
Bold’un haberine göre, AB liderleri, Belarus’un muhalif gazeteci Roman Pratasevich’i gözaltına almak için uyguladığı ‘hava korsanlığı’ taktiğine sert tepki gösterdi. Belarus’un hava taşımacılığını ciddi şekilde sekteye uğratacak kararlar alındı.
Ağustos’ta Aleksandr Lukaşenko’nun 6. kez kazandığı cumhurbaşkanlığı seçiminde yaşanan usulsüzlükler ve ardından gelen eylemlerin sertlikte bastırılması sonrası kötü günler yaşayan Avrupa Birliği – Belarus ilişkileri böylece geri dönülmez bir yola girdi.
ELEŞTİRİLERİN ODAĞINDAKİ AB YAPTIRIM REJİMİ
Avrupa Birliği (AB), kuruluş ilkeleri gereği dünyanın dört bir tarafında yaşanan ‘demokrasi’ ve ‘insan hakları’ alanındaki ihlaller konusunda söz söyleme ihtiyacı duyuyor.
AB’nin kendine biçtiği misyonu çerçevesinde insan hakları ihlalleri gerçekleştiren ülkelere karşı aldığı yaptırım kararları ise sözleriyle uyum arz etmiyordu. AB, ihlal gerçekleştiren ülkeye bugüne kadar kişi ve kurum bazlı bir yaptırım rejimi uyguluyordu.
İhlali gerçekleştiren kurumun AB ile iş yapmasının önü kapatılıyor ve mali kısıtlamalar getiriliyordu. Kişilere ise AB’ye giriş yasağı getiriliyor ve mal varlıkları donduruluyordu.
AB’nin özellikle kişi bazlı yaptırım rejimi eleştirilerin odağındaydı. Avrupa Birliği ülkelerine gitmek aklından bile geçmeyen insanlara getirilen birlik ülkelerine giriş yasakları ve AB’de hiçbir mal varlığı bulunmayan kişilerin mal varlıklarının dondurulması kararlarının pratikte hiçbir anlamı bulunmuyordu. Bu kararlar çoğu zaman dalga konusu oluyordu.
AB LİDERLERİ ‘İLK KEZ’ ELİNİ TAŞIN ALTINA KOYDU
AB liderleri Pazartesi günü gerçekleştirdikleri zirvede insan hakları ihlalleri konusunda ilk kez ciddi yaptırım kararları aldı.
Brüksel’de bir araya gelen AB üyesi 27 ülke lideri, Belarus’tan gelen uçaklara Avrupa Birliği hava sahasının kapatılmasına ve AB havalimanlarına iniş yasağı getirilmesine karar verildi.
Avrupa Birliği ülkelerine bağlı havayolu şirketlerine de Belarus hava sahasını kullanmama çağrısı yapıldı. Şimdiye kadar Lufthansa, SAS, Air France, Finnair ve AirBaltic havayolu şirketleri Belarus’a uçuşları askıya alarak Belarus hava sahasını kullanmayacaklarını duyurdu.
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ayrıca zirvede ‘uçak kaçırma olayına karışan kişiler’ hakkında yaptırım kararı alındığını söyledi. Von der Leyen Belarus’taki ‘rejimi finanse eden’ şirketlere de yaptırım uygulanabileceğini belirtti.
AB üyesi olmayan Ukrayna da Belarus’tan ve Belarus’a doğrudan uçuşların durdurulması talimatı verdi.
YENİ YAPTIRIMLARIN ETKİSİ
AB’nin aldığı yaptırım kararları Belaruslu gazetecinin özgürlüğüne kavuşmasına sağlayıp sağlamayacağını zaman gösterecek. Ancak ileride baskı rejimlerinin atacağı adımlarda etkili olacağı kesin bir gerçek.
Belarus’un havacılık sektörünü ciddi şekilde etkileyecek karar Aleksandr Lukaşenko yönetiminin ileride insan hakları alanında alacağı kararlara büyük etkisi olacaktır.
AB’nin etkili yaptırım kararının idam edilebileceği konuşulan muhalif gazeteciye verilecek cezayı da değiştirme potansiyeline sahip.
İŞKENCE VE İDAM KORKUSU
Peki, sahte bomba ihbarı ile yapılan ‘hava korsanlığı’ nasıl gerçekleşti:
İrlanda merkezli Ryanair’e ait FR4978 sefer sayılı uçak Pazar günü Atina’dan Vilnius’a gidiyordu. Uçak, Belaruslu sivil havacılık yetkililerinin ‘bomba ihbarı’ olduğu gerekçesiyle verdikleri talimatla Litvanya sınırına varmadan rotasını doğuya Minsk’e çevirdi ve ‘MİG-29’ savaş uçakları eşliğinde zorla Minsk’e indirildi.
Bomba ihbarının Hamas adına yapıldığı açıklandı. Ancak Hamas iddiaları reddetti.
Automatisch generierte Beschreibung/>
Havaalanında muhalif gazeteci Roman Pratasevich ve kız arkadaşı Sofia Sapega ile birlikte gözaltına alan Minsk polisi, daha sonra uçağın gecikmeli olarak yoluna devam etmesine izin verdi.
Pratasevich’in gözaltına alındığı Minsk havaalanında çekildiği anlaşılan görüntüleri de ortaya çıktı.
Pazartesi geç saatlerde yayınlanan video klipte Pratasevich, sağlığının yerinde olduğunu söylüyor ve Belarus devleti tarafından kendisine yöneltilen suçlamaları itiraf ederken görülüyor.
Belaruslu aktivistler ve ana muhalefet lideri videoyu eleştirdi ve Pratasevich’in suçlamaları kabul etmeye zorlandığını söyledi.
Pratasevich’in babası, oğlunun işkence görmesinden korktuğunu söyledi: “Bununla başa çıkabilmesini umuyoruz. Düşüncesi bile korkutuyor. Ama dövülmesi ve işkence görmesi muhtemel. Gerçekten korkuyoruz… Avrupa Birliği dahil bütün uluslararası toplumun yetkililere daha önce benzeri görülmemiş bir baskı uygulamasını umuyoruz. Bu baskının işe yaramasını ve yetkililerin çok büyük bir hata yaptıklarını fark etmelerini umuyoruz.”
ABD Başkanı Joe Biden, Belaruslu yetkililerin müdahalesini ‘zalimce’ olarak nitelendirdi ve olay için ‘hem siyasi muhaliflere hem de basın özgürlüğüne yönelik utanç verici saldırılar’ dedi.
BELARUS CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ VE SONRASI
Belarus cumhurbaşkanlığı seçimlerinde muhalefetin adayı Svetlana Tikhanovskaya
Belarus’ta 9 Ağustos 2020’de yapılan devlet başkanlığı seçimlerini Belarus Devlet Başkanı Lukaşenko’nun yüzde 80’den fazla oy alarak 6. kez kazandığı ilan edildi. Muhalefet, 1994’ten beri iktidarda olan Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’yu seçimlere hile karıştırmakla suçladı.
Seçim sonuçlarının ardından ülkede kitlesel protestolar yaşanan ülkede muhalefet, sürgündeki Svetlana Tichanovskaya’yı seçimlerin galibi olarak ilan etti.
Ülkedeki protestolar sırasında 32 binden fazla kişi gözaltına alındı, aralarında çocukların da bulunduğu 1400’e yakın kişi yaralandı, 4 kişi hayatını kaybetti ve halen 50 kişi kayıp durumda.
AB, seçimler ve yaşanan olaylar sonrası Belaruslu yetkililere karşı yaptırım kararları aldı.
ROMAN PRATASEVİCH
Belaruslu muhalif gazeteci Roman Pratasevich
Sürgündeki muhalif lider Tsikhanouskaya’nın, Belarus’ta ‘ölüm cezasıyla karşı karşıya olduğunu’ dile getirdiği Prataseviç’in ‘gazeteci, fotoğrafçı, blog yazarı ve aktivist’ olduğu belirtiliyor.
Prataseviç, geçen yılki tartışmalı devlet başkanlığı seçimlerinin ardından Lukaşenko karşıtı protestoların düzenlenmesine katkı sağlayan muhalif yayın organı Nexta’da editör olarak görev yaptı. Minsk yönetimi Nexta’yı ‘aşırılıkçı’ olarak kabul ediyor.
Belarus hükumeti, Pratasevich’i geçen yıl ‘terörist faaliyetlere karışan kişiler’ listesine eklemişti.
Ayrıca 27 yaşındaki Prataseviç, ‘hükümete karşı nefreti kışkırtmak’ da dahil olmak üzere birçok başka cezai suçlamayla karşı karşıya.
Belarus, Avrupa’da idam cezasını uygulayan tek ülke. Görgü tanıkları Pratasevich’in diğer yolculara ‘idam cezasıyla karşı karşıya olduğunu söylediğini’ aktardı.
