TÜRKMEN TERZİ
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Suriyedeki son gelişmeleri görüşmek üzere “Astana Formatında Yedinci Üçlü Zirve Toplantısı” için Salı günü Tahranda Rus ve Türk mevkidaşlarını ağırladı. Bu haftaki toplantı, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putinin Şubat ayı sonlarında Ukraynaya savaş açmasından bu yana eski Sovyetler Birliği coğrafyası dışına yaptığı ikinci yurtdışı gezisi olması nedeniyle önceki toplantılardan daha fazla ilgi gördü. Putinin ziyareti, ABD Başkanı Joe Bidenin İranın bölgesel düşmanları olan İsrail ve Suudi Arabistana yaptığı dört günlük gezinin hemen ardından gerçekleşti. Putin, İranın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney ile Tahranın Rusyaya insansız hava aracı satışlarını da görüştü. Erdoğan da Ankara ve Tahran arasındaki bir çok gerginlikten dolayı 2018’den beri ertelenen resmi gezisini Putin’in ziyareti ile aynı güne denk getirerek Rus lider ile Ukraynanın Karadeniz üzerinden tahıl ihracatını görüştü. Üç ülke, Suriye krizine barışcıl bir çözüm üretmek amacıyla 2017’de başlatılan Astana görüşmelerini sürdürmeye devam ediyor, ancak ironik olan şu ki, Rusya, İran ve Türkiye iç savaşı fırsat bilerek Suriye’ye askeri müdahelelerde bulunuyor. Türkiye Beşşar Esada karşı muhalifleri ve cihadcıları desteklerken, Moskova ve Tahran Esed’i destekliyor. Öte yandan, hem Moskova hem de Tahran hükümetleri, Erdoğanın Suriyede Kürt silahlı grupları hedef alan yeni bir askeri operasyonuna ve Suriye-Türkiye sınırı boyunca 30 kilometre uzunluğunda bir güvenlik bölgesi oluşturma planlarına karşı çıkıyor.
Bidenın göreve başlamasından bu yana Ortadoğuya yaptığı ilk gezideki birinci durağı, Yahudi liderlere ABDnin Tahranın bölgeyi istikrarsızlaştırmasına izin vermeyeceğine dair güvence vermek için İsrail oldu. Biden daha sonra Suudi Arabistanın Cidde kentine indi ve burada Rusya ve Çine ABDnin Ortadoğuda büyük bir güç olmaya devam edeceği ve diğer güçlerin bölgedeki siyaseti etkilemesine izin vermeyeceğine dair bir mesaj gönderdi. Biden, Ciddedeki Körfez İşbirliği Konseyi zirvesinde yaptığı konuşmada, (Ortadoğu’da) Çin, Rusya veya İran tarafından doldurulacak bir boşluk bırakmayacağız dedi.
İran ve Türkiye Rusyanın önemli müttefikleri çünkü bu Müslüman ülkelerin her ikisi de Rusyaya yönelik Batı’nın yaptırımlarına katılmayı reddetti ve Rusyanın Ukraynaya savaş açmasından bu yana Moskova ile yakın temas halindeler. Türkiye ve İran, Rusya ile ticari ilişkilerini geliştirmek istiyor. Türkiye, Rusyaya yılda bir milyar doların üzerinde gıda ve çeşitli tarım ürünleri ihraç ederken, Türk turizm sektörü de büyük ölçüde Rus turistlerle canlanıyor. Rusya, Türkiyenin ilk nükleer santrali Akkuyu’yu inşa ediyor. Karadeniz’in altından 930 kilometrelik boru hattı ile, Rus gazını Türkiye üzerinden Avrupaya taşıyan Türk Akımı Doğal Gaz Boru Hattı’nın 2020’de faaliyete geçmesi ile de iki ülke arasında ilişkiler gelişti. NATO üyesi Türkiye, NATOyu kızdıran bir anlaşmayla Rusyadan S-400 karadan havaya füze sistemleri de satın aldı.
Tahranın Rusya ile yakınlaşmasının İrana yönelik Batı yaptırımlarıyla daha çok ilgisi var. Tahran hükümeti nükleer programı için Rusyadan destek istiyor ve şimdi Moskovaya savaş insansız hava araçları ihraç etmeye çalışıyor. İran medyası, Ulusal İran Petrol Şirketi ile Rus devletine ait enerji devi Gazpromun yaklaşık 40 milyar dolar değerinde bir mutabakat zaptı imzaladığını bildirdi. Türkiye, komşu İran ile ekonomik işbirliğine de değer veriyor; Erdoğan ve Reisi, ikili işbirliğini geliştirmek için Türkiye-İran Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyinin yedinci toplantısına eş başkanlık etti. Erdoğan gezisiyle Ankara ve Tahran ticaret, altyapı, güvenlik ve spor alanlarında toplam sekiz anlaşma imzaladı ve Erdoğan konuşmasında İran ile ikili ticaret hacmini 30 milyar dolara çıkarmayı planladığını ifade ettiğini yazdı.
Erdoğanın Tahran görüşmesi sırasındaki ana gündemi, Reisi ve Putini Suriyedeki Kürtlere karşı bir Türk askeri operasyonuna ihtiyaç olduğuna ikna etmekti. Türkiye, Suriye’deki Halk Koruma Birimlerini (YPG) ve Demokratik Birlik Partisini (PYD) yasadışı Kürdistan İşçi Partisinin (PKK) kolları olarak gördüğünden, ABD ve önde gelen Avrupa ülkelerinden Suriyedeki Kürt gruplara destek Erdoğanı hayal kırıklığına uğratıyor.
Türkiye, son yıllarda Suriyede birkaç askeri operasyon başlatarak, Suriyedeki Kürt kantonlarının Türkiye sınırı boyunca birleşmesini engelledi. Türkiye şu anda Suriyenin Afrin, El Bab, Azaz, Cerablus, Jindires, Rajo, Tel Abyad ve Ras al-Ayn kasabalarını içeren Suriye sınırının yaklaşık 250 kilometresini kontrol ediyor. Rusya, İdlib vilayetindeki cihatçıları kontrol eden Türkiye ile yakın bir şekilde çalışıyor ve karşılığında Rusya, Ankaraya Afrin bölgesindeki YPG güçlerine karşı harekete geçmek için manevra alanı sağlıyor. Öte yandan Rusya, PYDyi ve PKKyı terör örgütü olarak tanımıyor ve ayrıca Moskova, PYD temsilcilerinin Suriye barış görüşmelerine dahil edilmesi için baskı yapıyor. İran medyasında yer alan haberlere göre Hamaney, Erdoğanı Suriyedeki Kürtlere karşı herhangi bir askeri operasyondan kaçınması konusunda uyardı ve sorunu çözmek için diyalog çağrısında bulundu.
Milyonlarca Kürt İranın kuzeybatısında yaşadığı için İranın kendi Kürt sorunu var ve İranlı Kürt isyancılar on yıllardır İranda bağımsız bir Kürt yönetimi kurmak için Tahranla savaşıyor. Ancak İran, Suriyede kendi nüfuzu için savaştığı için Türkiyenin Suriye operasyonuna karşı çıkıyor. İran destekli güçler, Esad güçlerini desteklerken diğer yandan da Suriyelileri İran’ın nüfuzu altına girmeye zorluyor. İran destekli milisler, Suriye’nin kuzeydoğusundaki Deyrizor vilayetinde birçok şehri kontrol ediyor. Suriye’nin doğu bölgesi, Tahranın Irak ve Suriye üzerinden Lübnana bir kara yolu oluşturması açısından önemli. Rus kuvvetleri Ukraynaya odaklanmaya devam ederken İran da Suriyedeki güvenlik açığından yararlanmaya çalışıyor.
Türk, Rus ve İranlı liderler Tahrandaki yedinci toplantının ardından yaptıkları üçlü açıklamada, savaşın parçaladığı Arap ülkesi Suriyede meşru öz yönetim girişimleri de dahil olmak üzere sahada yeni yapılar oluşturmaya yönelik tüm girişimleri reddettiklerini söylediler. Ancak Erdoğan, Suriye sınırından Kürt tehditlerini önleme bahanesiyle daha fazla Suriye topraklarını ele geçirme planlarını sürdürüyor. Washington, Avrupa Birliği, Rusya ve İran şu anda Türkiyenin Suriyede Kürtlere karşı planladığı askeri operasyona karşı birleşti. Erdoğan, Suriyede Kuzey Irak tipi bir Kürt yönetimi istemiyor, ancak Esad güçlerine karşı cihatçıları destekleyerek, kendi eliyle, Kürt silahlı grupların Suriyede kendi öz yönetimlerini tamamlamalarının yolunu açıyor.
