TÜRKMEN TERZİ
Temmuz’da imzalanan Ukrayna-Rusya tahıl anlaşmasında önemli rol oynayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, komşuda devam eden savaşın ateşini söndürmek için 18 Ağustosta Lvivde Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres ile üçlü bir zirve gerçekleştirdi. Erdoğan, 2008de İsrail ile Suriye arasında Golan Tepeleri konusunda bir barış anlaşmasına aracılık etti ve aynı Erdoğan, İranın Batılı ülkelerle yaptığı Nükleer Takas Anlaşması’nda önemli bir rol oynadı. Ancak güçlü arabulucu Erdoğan! İsrail ile Filistin arasında hiçbir zaman barışı sağlamaya çalışmadı, sadece Gazzeyi ziyaret edeceğine dair boş sözler verdi.
Bir asırdır işgal, sürgün ve savaş yaşayan Filistin halkı, Osmanlı’nın 401 yıl Filistinde hüküm sürmesiyle gelişen tarihi bağlardan dolayı Türkiyeden her zaman büyük beklentiler içinde oldu. Ancak Türkiyenin 1949da İsrail Devleti’ni tanıyan ilk Müslüman ülke olması ve Ankara hükümetlerinin İsrail ile yaklaşık 50 yıl boyunca güçlü askeri, ticari ve diplomatik işbirliği kurması nedeniyle Türkiyenin laik liderleri Filistinlileri hayal kırıklığına uğrattı. AKP’nin 2002de iktidara gelmesiyle Erdoğan, Filistin halkının ilk “sadık” destekçisi oldu ama onun popülist Filistin yanlısı söylemleri Filistinliler için hiçbir zaman meyve vermedi.
Erdoğan, Ocak 2009da Dünya Ekonomik Forumunda İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peresle İsrailin Gazzeye yönelik saldırısı konusunda yaptığı sert tartışmanın ardından Davos’taki paneli terk etti ve ardından Mavi Marmara yardım gemisinin 2010da Gazzeye gitmesine izin verdi. İsrail komandolarının Gazze ablukasını delmeye çalışan yardım gemisine uluslararası sularda düzenlediği baskında 9 Türk vatandaşını öldürmesi Erdoğanın İsraile yönelik öfkesini zirveye ulaştırdı.
Ancak Erdoğanın öfkesi, İsrail’in Gazzeye Erdoğan’ın iktidarı döneminde şu ana kadar 5 büyük askeri operasyon başlatması ve aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu binlerce Filistinliyi öldürmesini engelleyemezken, bilakis, Erdoğanın İsraile yönelik öfkesi Tel Aviv hükümetlerini Filistinlilere karşı daha pervasız davranmaya teşvik etti.
Türkiyenin eski Dışişleri Bakanı Yaşar Yakış, 23 Mayıs 2021de ArabNewste yayınlanan yazısında, Erdoğanın İsrail’i hedef alan aşırı söylemlerinin Filistin halkına yardım etmediğini ifade etti. Yakış, Erdoğan’ın, siyasi kariyeri boyunca İsrailin sadık bir destekçisi olan ABD Başkanı Joe Biden’e karşı sert ifadelerinin de Filistinlilere bir faydası olmadığını belirtti. Yakış, artık silahlı mücadelenin Gazze ve İsraildeki Filistinli savaşçılar veya İsrail güvenlik güçleri ile Batı Şeria’daki Filistinliler arasında olmadığını, şiddetin, Yahudiler ve İsrailin etnik Filistinlileri arasındaki çatışmalar arttıkça yeni bir boyut kazandığını belirtti ve Erdoğanın İsrail karşıtı söylemlerinin Filistinliler ve Yahudiler arasındaki çatışmaları alevlendirdiği konusunda uyardı.
Erdoğanın politikaları İsrailin son yirmi yıldır uluslararası alanda tanınmasına yardımcı oldu ve bu haftaki normalleşme anlaşması Tel Aviv ile Ankara arasındaki ilişkileri daha da güçlendirecek. Başbakan Yair Lapidin ofisinden yapılan resmi açıklamada, Türkiye ile ilişkilerin yenilenmesi İsrail vatandaşları için önemli bir ekonomik gelişme... İsrailin dünyadaki uluslararası statüsünü güçlendirmeye devam edeceğiz. denildi. Anlaşma, büyükelçi ve konsolosların Tel Aviv ve Ankaraya dönüşünü içeriyor.
Türkiye ve İsrail ilişkileri son yirmi yılda, birbirlerini insan haklarını ihlal etmekle suçlayan Erdoğan ile görev süresi Haziran 2021de sona eren ve en uzun süre görevde kalan İsrail başbakanı olarak tarihe geçen Binyamin Netanyahu iktidarında çok gergin dönemlerden geçse de, ironik bir şekilde, ilişkiler kötüleştikçe Türkiye-İsrail ticareti arttı. Resmi verilere göre, iki ülke arasındaki ikili ticaret, 2020de 6,2 milyar dolardan geçen yıl 8,4 milyar dolara ulaştı. İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzogun bu yıl Mart ayında Türkiyeye yaptığı ziyaret, iki ülke arasındaki ticareti daha da hızlandırdı. Herzogun ziyareti öncesinde, İsrail Ticaret Odaları Federasyonunun iş zirvesi kapsamında Tel Avivde 100 Türk firması 400den fazla İsrailli şirketle 1000den fazla ikili iş görüşmesi gerçekleştirdi. İsrail Ekonomi ve Sanayi Bakanı Orna Barbibai, Türkiyedeki İsrail ataşeliğini 1 Ağustostan itibaren yeniden açacaklarını duyurmuştu ve bu ekonomi ve ticaret ofisinin şu anda Türkiye pazarına ihracat yapan 1540 İsrailli şirkete çok yardımcı olacağını ifade etmişti. İsrailin 2009 yılında Akdeniz kıyılarında büyük doğal gaz rezervleri keşfetmesi ve Avrupanın Rus enerjisine olan bağımlılığını azaltmasından bu yana Türkiyenin temel amacı İsrail doğalgazını Avrupaya taşımak.
Türkiye’nin İsrail ile artan ticaret hacmi ve son dönemde kurulan yakın siyasi ve diplomatik ilişkilerin Filistinlilere bir faydası olmuyor. Öte yandan Katar ve Mısır, Filistinliler ile İsrail arasındaki ateşkes konusunda daha aktif rol oynuyor. Büyükelçi ve Gazze Yeniden Yapılanma Ulusal Komitesi Başkanı Muhammed el-Emadi, Eylül 2020de Al-Monitora yaptığı açıklamada, ülkesi Katar’ın yürüttüğü diplomasinin Filistin’deki çatışmaları yatıştırmaya ve Gazzede yaşayan masum Filistinli sivilleri insani felaketten kurtarmaya yardımcı olduğunu ifade etmişti.
Erdoğan Hamas liderlerini ağırlıyor ve onlara pasaport veriyor, ancak bir Hamas yetkilisinin Al-Monitora verdiği demeçte, İsrailin Gazze ve Batı Şeriadaki şiddetini durdurmak için asıl çaba gösterenin Mısırlılar olduğunu, Ağustos 2020de İsrail ile Hamas arasındaki ateşkes için Katar, Mısır ve BMnin arabulucu olduğunu söyledi. Ve Mısır, Mayıs 2021deki 11 günlük çatışmanın ardından da önemli bir arabuluculuk görevi üstlendi.
2020de İsrail ile ilişkileri normalleştiren Birleşik Arap Emirlikleri de (BAE) iki ülke arasında arabulucu olmak için çaba gösteriyor. Abu Dabi Veliaht Prensi Şeyh Muhammed bin Zayed Al Nahyan geçen yıl şunları söyledi, BAE tüm taraflarla çalışmaya hazır. Ateşkesi sürdürmek ve gerilimi azaltmak ve barışı sağlamak için yeni yollar keşfetmek için hazır. BAE uzun yıllardır Birleşmiş Milletler kurumları aracılığıyla Filistin halkına insani yardım sağlıyor.
Ortadoğu ülkelerinin yanı sıra, Avrupa Birliği (AB) ve Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım Ajansı (UNRWA), Ürdün, Lübnan, Suriye, Doğu Kudüs ve Gazze ve Batı Şeriada yaklaşık 6 milyon kayıtlı Filistinli mülteciye insani yardım ve kalkınma yardımı yapıyor. AB, geçen hafta UNRWAya 2021–2024 dönemi için 267 milyon Dolarlık finansman sağlayacağını açıkladı.
Türkiye’de muhalefet partileri yaşanan tüm gerilimlere rağmen Erdoğanın oğlunun İsrail’le ticarete devam ettiğini söyleyerek Erdoğanı İsrail politikalarında iki yüzlü olmakla suçluyor. Özellikle Milli Görüş hareketi ise, İsrail vatandaşlarının Türkiyeye vizesiz giriş yaptığı, ancak Filistinlilerin Türkiyeyi ziyaret etmek için vizeye ihtiyacı olduğu ve Türk vatandaşlarının İsraile vize almak için birçok zorlukla karşı karşıya olduğunu dile getirerek AKP’nın Filistin davasına bir faydası olmayan politikalarını eleştiriyor.
İsrailin abluka altındaki Gazze Şeridine Ağustos’un ilk haftasında üç gün boyunca düzenlediği son saldırılarda 17si çocuk 49 Filistinliyi öldürmesiyle bölgede gerilim yükseldi. Son çatışmaları durdurmak için ne yakın zamanda Herzogu ağırlayan Erdoğan ne de 25 Mayıs’ta İsraili ziyaret eden Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu herhangi bir girişim başlattı; her zaman olduğu gibi başta Mısır olmak üzere BAE ve Ürdün gibi Arap devletleri Gazzedeki şiddeti sona erdirmek için yoğun arabuluculuk çalışmaları üstlendi.
Görünen o ki Erdoğan, kendisine başta İslam ülkeleri ve dünyanın birçok yerinde popülerlik kazandıran İsrail karşıtı söylemleriyle Filistinlilerin acılarını sömürmeye devam edecek ve son Türkiye-İsrail yakınlaşması Filistinlilere bir fayda sağlamayacak.
