ARİF ASALIOĞLU
Ukrayna ile devam eden bir yıllık savaşın ve buna bağlantılı olarak yaptırımların kıskacında Rusya ekonomisi inişli çıkışlı bir seyir izliyor. Bu yılın ikinci çeyreğinde yüzde 4,1 küçüldükten sonra resmi olarak resesyona girdi ve ardından üçüncü çeyrekte yüzde 4lük bir düşüş daha yaşadı. Savaşla birlikte yüzlerce büyük şirket ülkeden çekildiği için ihracatta ve ithalatta büyük kayıplar yaşandı. Fakat artan petrol ve gaz satış gelirleri ülke ekonomisini ayakta tuttu.
“Yaptırımlar sonrası zor durumda olan Rus ekonomisi, beklenenden daha az daralacak.” Bu değerlendirme Rusya Ekonomi Bakanı Maksim Reshetnikov’a ait. Rusya ve Belarus parlamenterler meclisi toplantısında konuşan Reshetnikov, Rusya’nın Çin, Hindistan, Türkiye ve Belarus gibi ülkelerle geliştirdiği ekonomik ilişkilerin bunda olumlu katkısının olduğunu da sözlerine ekledi. Benzer bir değerlendirme VTB Capitalin Rusya baş ekonomi uzmanı Alexander Isakovdan geldi. Ona göre ekonomi dört yıllık büyümesini kaybedecek ve 2022nin son çeyreğinde 2018 seviyelerine gerileyecek.
Senenin son ayına sert düşüşlerle girdik
Gaz fiyatlarına tavan fiyat sonrası Rusya’da piyasalar daha hızlı tepki verdi. Ruble %7 değer kaybetti. Geçtiğimiz hafta dolar Nisan ayından bu yana ilk kez 72,6 rubleye, euro ise 77ye yükseldi. Ekonomiden birinci derece sorumlu Başbakan Yardımcısı Aleksander Novak tarafından açıklamada, “Batılı devletlerin uyguladığı ambargo ve yaptırımlar nedeniyle yıl sonunda gaz üretimi 2021e göre % 12 daha az olacak ve ihracat yaklaşık dörtte bir oranında azalacak” ifadelerini kullandı.
Avrupa Birliği’nin Rus petrolüne ambargo ve tavan fiyat uygulamasının ilk haftasında da Rusya’nın petrol ihracatı yüzde 54 düşmüştü. Rusya’nın bir haftada petrol ihracatı günlük 1,86 milyon varil azalarak 1,6 milyon varile geriledi. Günlük ihracat gerilemesi yüzde 54 olarak gerçekleşti. Yani ambargo öncesi rakamlara göre petrol ihracatı yarı yarıya azaldı.
Rus petrolünün ihracat hacmindeki düşüş, sadece yaptırımlar ve ambargo değil aynı zamanda Baltık Denizindeki Primorsk Limanı’ndaki petrol terminalinde teknik çalışmalardan da kaynaklanıyor. Mesela bu limandan 12 Aralıktan 16 Aralıka kadar sadece 3 kez kargo gönderildi. Normal zamanlarda bu rakam genellikle 8 gemi oluyordu.
Rus Rublesinin zayıflaması, 5 Aralıkta Batılı ülkeler tarafından Rus petrol arzına uygulanan tavan fiyat karından sonra başladı. Ayrıca Kasım sonunda Avrupa Birliği’nin dokuzuncu yaptırım paketi ruble, dolar ve Euro kuru üzerinde olumsuz etkiye neden oldu.
Rusya Devlet İstatistik Kurumu (Rosstat) verilerine göre ülkede yıllık enflasyon, Aralık ayı ilk haftasına göre %12,63 olarak ölçüldü. Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma, 2023 yılı asgari ücretini 16 bin 242 ruble olarak belirledi (260 dolar). Asgari ücretteki artış oranı yüzde 6,3 oldu. Bu oran resmi enflasyon oranının yarısından azına karşılık geliyor.
Otomotiv piyasasını takip eden Avtostat verilerine göre 2022’nin Ocak-Ekim döneminde Rusyada yeni lüks otomobil satışları yüzde 60 azaldı. Lüks otomobil kategorisinde Maserati, Bentley, Lamborghini, Rolls-Royce, Aurus, Aston Martin ve Ferrari markalarına ait araçlar bulunuyor.
Rusya’da konuta olan talebin düşmesi ve yaptırımlardan dolayı inşaat malzemelerine fiyatların artması inşaat sektörünü vurdu. Yapı malzemelerini ve sektörü takip eden Rosreestr istatistiklerine göre Rusya’da, yeni bina ve konut pazarı üçüncü çeyrekte yüzde 40, geçen yıla göre yüzde 54 düştü.
Ekonomiyi olumlu etkileyen gelişmeler
Rusya’ya uygulanan yaptırımların etkisiyle bazı sektörlerde ithalatın durma noktasına gelmesi yerli üreticiye yaradı. Rusya Federal istatistik kurumu Rosstatın yayınladığı verilere göre bilgisayar, hazır giyim ve metal eşya üretiminde artış yaşandı.
Moskova Borsası, 2023ün ilk yarısında Bloomberge benzer şekilde MOEX İşlem terminalinin işlevselliğini genişletmeyi planlıyor. Şirket, terminale hisse senedi fiyatları, haberler ve analizler yükleyecek. Bloomberg terminali, 2 Nisandan bu yana Rus müşteriler için kullanılamıyor. Bu dijital sistem, finansal piyasa katılımcılarına gerçek zamanlı bilgi, haber ve analizler sunuyor. Belçika, yaptırımlar nedeniyle dondurulan Rus yatırımcıların varlıklarının hareketine izin verdi. Daha önce aynı karar Lüksemburg tarafından verilmişti.
Çin ve “dost” ülkeler faktörü
Batılı yaptırımlar sonucu yüzünü doğuya dönen Rusya, güneydoğu komşusu Çin ile olan ticaretini rekor seviyede artırıyor. Çin ile Rusya arasındaki dış ticaret hacmi 11 ayda yüzde 32 artarak 172,4 milyar dolara yükseldi. Dış ticaretin 105 milyar dolarlık bölümü Rusyanın ihracatından, 67 milyar dolarlık bölümü ise Çinin ihracatından oluşuyor.
Rusya Çin’e en çok, doğalgaz, petrol ve petrol ürünleri, kereste, orman ürünleri, kömür ve bazı hammaddeler satıyor. Çin’den ise Avrupa’dan alamadığı çok sayıda ürünü temin ediyor. Çin, 11 ayda Rusyaya 2021in aynı dönemine göre %13,4 daha fazla, 67,334 milyar dolar değerinde mal ithal etti.
Mesela altın ve değerli taşlar ihracatında, son altı ay içerisinde Rusya üç kez, Çin’e gönderdiği ürünlerde rekor kırdı. Başbakan Mihail Mişustine yıllık raporunu veren Ekonomik Kalkınma Bakanı Denis Manturov, metal ürünlerin ihracatında bundan sonra önceliklerinin değiştiğini Çin, Hindistan, Türkiye ve BDT ülkelerini hedefleyeceklerini söyledi. Mesela bu konuda Kasım ayında, Rus şirketleri Hindistan’ın ithalatının %10undan fazlasını sağlayarak, yaptırımlar ve Avrupa ambargosu öncesinde neredeyse hiç var olmadıkları pazarın en büyük tedarikçilerinden biri haline geldiler.
Hükümet döviz rezervlerini sıkı kontrol ediyor
Rusya Merkez Bankası’ndan yapılan açıklamada, 16 Aralık 2022 itibariyle ülkenin uluslararası rezervlerinin 5,2 milyar dolar artarak 581,7 milyar dolara ulaştığını bildirdi. Son bir haftada Rusya Merkez Bankası’nın uluslararası rezervlerinde yüzde 0,9 artış yaşandı. Açıklamaya göre, geçtiğimiz hafta Rusya’nın uluslararası rezervleri 576,5 milyar dolardan 581,7 milyar dolara çıktı. Ayrıca, 2022nin ilk dokuz ayında Rusya, altın ve döviz rezervleri açısından dünyanın en büyük ülkeleri arasında dördüncü sıraya yükseldi. Bilindiği üzere Kremlin, merkez bankası verilerini haftalık değerlendirme yapıyor.
Bu yılın Şubat ayında Rusya’nın para rezervleri, tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 643,2 milyar dolara ulaşmış, ardından Ukrayna savaşından dolayı getirilen yaptırımlar sonucu altın ve döviz rezervlerinin yaklaşık yarısı, yani 300 milyar dolarlık kısmına el konulmuştu.
Ekonomi kontrol altında ama durum halen kritik
Rusya Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina, Rusya parlamentosunun alt kanadı Dumada milletvekillerine sunduğu raporda, Ülkedeki ekonomik durumun kontrol altında olduğunu ama kötüleşme adına risklerin var olduğunu” söyledi.
Bugün Rusyada enflasyonun kontrol altına alındığını, benzer ekonomilerle kıyaslandığında fiyat artışlarının bazı istisna ülkeler hariç, farklı olmadığını söyleyen Rusya Merkez Bankası başkanı, mevcut durumun daha da kötüleşebileceğini ancak durumun kötüleşmesine rağmen, ülke olarak ekonomide yapısal bir yeniden yapılanma yapmak zorunda oldukları belirterek buna mecbur oldukları vurguladı.
