Hükümetin yaklaşık dokuz aydır sürdürdüğü kuru baskılama politikası Türk Lirasının aşırı değerlenmesine yol açarken serbest piyasa ile bankalar arasındaki kur farkı sürdürülemez boyuta geldi. Bankalar doları 19,4 liradan satarken Kapalıçarşıda fiyatlar 20,3ü geçti.
DW Türkçenin haberine göre iki kur arasındaki fark yüzde 4,8i buluyor. Kapalıçarşı ve bankalar arasında yüzde 2 kadar bir farkın makul olabileceğine dikkat çeken iktisatçılara göre yüzde 5in aşılması durumunda bu durumun sürdürülmesi iyice imkânsız hale gelecek.
Yıl sonunda 25 lirayı geçebilirİktisatçılar seçim sonuçlarından bağımsız kurlarda bir düzeltme beklerken piyasadaki fiyatlamalara göre de dolar yıl sonunda 25 lirayı geçebilir. Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası (VİOP) yıl sonunda dolar kurunda yüzde 34 artış olacağını fiyatlıyor. Aralık 2023 için dolar vadeli fiyatı 25 lira 96 kuruş.
ABD’li yatırım bankası JP Morgan da seçim sonrasında ekonomide genel kabul görmüş Ortodoks politikalara bağlı kalınması durumunda doların ilk etapta 24-25 liraya yükselebileceğini, yıl sonunda ise 26 liraya çıkabileceğini öngörüyor. Bankaya göre Ortodoks politikalara geçişin zayıf olması halinde ise doların 30 lirayı görmesi mümkün.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğanın düşük faiz ısrarı nedeniyle geçen yıl Türk Lirası dolar karşısında yüzde 30 değer yitirdi. Son dönemde ise hükümet kur korumalı mevduat, ihracatçıdan gelen döviz geliri ve Katar, Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerden gelen swaplarla (takas sözleşmesi) dolar kurunu belli bir seviyede tutmaya çalışıyor. Yaklaşık sekiz dokuz aydır sabit kur politikasına benzer bir politika uygulanıyor.
Değer kaybı enflasyonun altındaDW Türkçeye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, enflasyonun yükselişe geçtiği geçen yılın ortalarından itibaren Türk Lirasında bir aşırı değerlenme durumunun ortaya çıktığına işaret ediyor. Bir ülkede enflasyon varsa parasının değerinin yabancı paralar karşısında hızla aşınacağını belirten Oyan, Mesela geçen yıl Türkiyede enflasyon yüzde 64,27 oldu. Almanyada ise enflasyon yüzde 7,9 olarak açıklandı. Türk Lirasının Euro karşısında paritesinin korunması için kabaca yüzde 55 civarında değer kaybetmesi gerekir diyor.
Doların 31 Aralık 2021den itibaren 13 lira olduğunu, 2022 sonunda ise 18,70e geldiğini ifade eden Oyan, bu süre zarfında kurun yaklaşık yüzde 43 yükseldiğini, TLnin yüzde 30 değer yitirdiğini söylüyor. Aynı dönemde yüzde 64,27 oranında enflasyon olduğunu hatırlatan Oyan, arada ciddi bir fark olduğuna dikkat çekerek ekliyor:
Bu yılın ilk üç ayına baktığımızda da TLnin dolara karşı değer kaybı yüzde 3,7 iken enflasyon 12,52. Yani değerlenme devam ediyor demektir bu. Dolayısıyla bir düzeltme olacaktır.
Kur beşte bir oranında arttıIşık Üniversitesi Öğretim Görevlisi Doç. Dr. Evren Bolgün de geçen yıl 1 Eylülden bu yılın mart sonuna dek yüzde 25 oranında bir enflasyon olduğunu, bu dönemde dolar kurundaki artışın yüzde 5te kaldığını ifade ediyor. Bolgün, Dolayısıyla bu kadar az bir kur artışı, Türk Lirasının Üretici Fiyatları Endeksine (ÜFE) göre daha fazla, Tüketici Fiyatları Endeksine (TÜFE) göre daha az olmakla birlikte bir değerlenme içerisinde olduğunu gösteriyor diyor.
Seçim öncesinde kuru baskılamak için ihracatçıdan gelen döviz gelirleri, Kur Korumalı Mevduat kanalıyla gelen dövizler ve swapların kullanıldığını söyleyen Bolgün, buna rağmen Merkez Bankası rezervlerinde aşağı yönlü hareket görüldüğüne dikkat çekiyor.
Geçen yıl getirilen düzenleme ile ihracatçılar yurtdışı kaynaklı dövizin yüzde 40ını Merkez Bankasına satmak zorunda. Türk Lirasının 2021deki değer kaybını durdurmak için devreye alınan Kur Korumalı Mevduat ise döviz ya da altın hesaplarını, kur üzerinden Türk Lirası cinsinden mevduatlara yatıranlara kur farkı koruması sunuyor.
Piyasada farklı fiyatlar oluştuİktisatçılar bu gibi adımlarla kuru sabit tutma politikasının bir yansıması olarak piyasada ikili kurun oluştuğuna dikkat çekiyor.
Bankalarda döviz alış ve satış fiyatları arasında yüzde 3 kadar bir fark olduğunu söyleyen Bolgüne göre bankalarla Kapalıçarşı arasında çok ciddi bir fiyat farkı var. Merkez Bankasının gösterge niteliğindeki efektif satış kuru üzerinden hesaplandığında fiyat farkı daha da büyüdüğünü vurgulayan Bolgün, bu farkın seçime kadar daha da artabileceğine işaret ediyor.
Bankaların Merkez Bankasının talebiyle döviz alış ve satış fiyatı arasındaki makası açtığını, kuru belli bir seviyede tuttuğunu ifade eden Oğuz Oyan da Bankalarla Kapalıçarşı arasında yüzde 4,8 kadar bir fark oluştu, yüzde 5e doğru gidiyor. Bu çok yüksek bir fark ve yüzde 5in aşılması durumunda bu ikili fiyat yapısı sürdürülemez duruma gelir. Dolayısıyla bankalar kesiminde de kurlarda ciddi bir artışın beklenmesi olağan olur diye konuşuyor.
S&Pden bankalar için risk uyarısıMerkez Bankasının bankalar üzerinde ciddi bir baskısı olduğunu, bankaların döviz rezervlerini Merkez Bankasının kullandığını söyleyen Oyan Bir mali kriz durumunda bankalar bu paraların geri almakta güçlük çekebilirler diyor.
Kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poors (S&P) 17 Nisanda yayınladığı raporda, Türkiyedeki bankalar için risk uyarısında bulundu. Raporda, Türk bankalarının döviz varlıklarının büyük çoğunluğunun merkez bankasında tutuluyor olması ya da hazine tahvillerine yatırılıyor olmasının yüksek-stres senaryosunda söz konusu varlıklara erişimi kısıtlayabileceğine dikkat çekildi.
Merkez Bankası rezervleri eriyor
Son bir buçuk aydır ise veriler Merkez Bankasının rezervlerinin azaldığını gösteriyor. Bankanın net uluslararası rezervleri 7 Nisan ile sona eren haftada 4,7 milyar dolar düşüşle 13,77 milyar dolara geriledi. Üç haftada rezervlerdeki düşüş 7 milyar dolara ulaşırken swap hariç net rezervi -47 milyar dolara indi.
Sistemden bir miktar döviz çekilişi olduğuna işaret eden Evren Bolgün, bunun da zaten swap hariç ekside olan döviz rezervlerini seçim öncesinde daha sıkıntılı bir noktaya getirdiğini vurguluyor. Bolgün, rezervlerdeki azalmayı gören Merkez Bankasının geçen ay ilk olarak Kur Korumalı Mevduattaki faiz tavanını kaldırdığını söylüyor.
Merkez Bankası azalan döviz rezervlerine karşı dün akşam da yeni adımlar attı. Buna göre Merkez Bankası bankalara dövizde işlem saati kısıtlaması getirdi. Bankalar müşterileri için piyasadan saat 13.00e kadar döviz alabilecek. Alınan ikinci karar ise miktar kısıtlamasına yönelik oldu. Gerçek ve tüzel kişilere (tüm müşterilere) her bankanın satabileceği toplam döviz miktarına günlük limit getirildi. Limitler her banka bazında ayrı belirlendi.
Ciddi bir döviz sıkışıklığı varOğuz Oyana göre bu sınırlamaların üst üste gelmesi Türkiyede çok ciddi bir döviz sıkışıklığı olduğunu ve kurların seçimlere kadar idare edilmesinin bile giderek zorlaştığını gösteriyor.
Kuru sabit tutma politikasının bir parçası olarak Türkiyede ithalat ucuzlarken ihracat daha pahalı hale geldi. Cari açıkta da uçurum büyüyor.
Türkiye 2021 yılında 46 milyar dolar dış ticaret açığı vermişken, açık 2022 yılında 110 milyar dolara ulaştı. Yılın ilk çeyreğinde ise 34,9 milyar dolarla 2013 yılından bu yana en yüksek çeyreklik dış ticaret açığı kaydedildi. Son açıklanan verilere göre 12 aylık cari açık da şubat ayında 55,4 milyar dolar ile 10 yılın zirvesini gördü.
Piyasa yükselişi fiyatlıyor
Evren Bolgün ise Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında (VİOP) gerçekleşen fiyatlamaların seçim sonrasında kurların ne olacağına dair bir fikir verdiğini aktarıyor.
VİOPta mevcut fiyatlamalar mayıs sonu için 20,69 civarında iken bu yaklaşık yüzde 6,5 bir artış beklentisinin olduğunu gösteriyor. Bolgün, Seçim sonrası finansal koruma için VİOPta mayıs sonuna dolar alacak olsanız ödeyeceğiniz fiyat 20 lira 69 kuruş. Bu rakam haziran sonu için 21 lira 50 kuruş ile yaklaşık yüzde 11 yukarıda. Aralık sonu için ise 25 lira 96 liraya yükseliyor. Yani yıl sonuna dek yüzde 34 civarı bir kur artışını vadeli işlem piyasası fiyatlıyor diyor.
Bu rakamların bir beklenti değil şu anki mevcut piyasa fiyatlaması olduğunu vurgulayan Bolgün, seçim sonrası ortaya çıkacak resme göre fiyatlamaların değişebileceğini ekliyor.
Cumhur İttifakı tansiyonu yükseltirBolgün, Cumhur İttifakının iktidarının devam etmesi durumunda mevcut politikalarda çok büyük bir değişiklik olmayacağını ancak iktidarın birtakım değişiklikler yapmak zorunda kalacağını düşünüyor:
Döviz kuru sistemiyle ilgili değişiklikler olabilir. Yani bu şekilde sabitimsi bir kur politikasını negatif reel faiz verir şekilde uzun süre sürdürebilmek mümkün değil.
Ancak Bolgüne göre bu yapılsa bile yabancı yatırımcı açısından tansiyonun daha da yükselmesi mümkün. Bu da şu an VİOPta görülen kur fiyatlamalarının daha da yükseleceği, doların yıl sonunda 25,96 liranın daha da üzerine çıkacağı anlamına geliyor.
Bolgün, Millet İttifakının iktidara gelmesi durumunda ise faiz oranlarının yıl sonuna kadar kademeli bir şekilde artırılacağını, bunun da kurdaki yükselişi sınırlayacağını tahmin ediyor. Buna rağmen mevcut enflasyon döviz kuru farkı nedeniyle seçim sonrası haftalarda Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasındaki (VİOP) fiyatlamaların gerçekleşebileceğine işaret eden Bolgün, Haziran ayında 21,5e, temmuzda 22 liranın biraz üstüne doğru giden, ağustosta 23 lira civarında olan dolar/TL kurunu görmemizi ben beklerim diyor.
