Osmanlı’nın dağılma dönemi olan 1915’te Mardin’in Derik ilçesinde de Ermenilere büyük saldırılar gerçekleşti. Derik’in o dönem nüfusunun büyük çoğunluğu Ermeni’ydi. Şimdi sadece birkaç Ermeni aile yaşıyor. Onlardan biri de Sabuncu ailesi. Zekerya Sabuncu’nun ailesinin bir kısmı öldürülmüş, bir kısmı ise topraklarından sürülmüş. Hayatta kalan büyükleri ve yakınındaki yaşlılardan dönemi dinleyerek büyüyen Sabuncu, yaşadıklarını ve dinlediklerinden aklında kalanları anlattı.
“FETVA ÇIKARDILAR”
Mezopotamya Ajansına konuşan Sabuncu, o dönem kentte 7 tane kilise ve 3 okulun bulunduğunu anlattı ve “O okullarda, Osmanlıca, Fransızca ve Ermenice dillerinde eğitim veriliyormuş. Nenem 13 yaşlarında orada eğitim almış. Ben daha çocukken nenemin, babamla ve dedemle Ermenice konuştuğunu hatırlıyorum” dedi.
Zekerya Sabuncu hala atalarının geleneksel yöntemleriyle sabun üretmeye devam ediyor.
O dönem Derikli Ermenilerin ekonomik durumlarının iyi olduğuna değinen Sabuncu, Ermenilere yönelik fermanla birlikte halkın Ermenilere karşı kışkırtıldığına dair hikayeleri sık sık dinlediğini aktardı. Sabuncu, “Büyüklerimin anlatımına göre ferman çıkınca ağalar, imamlar ve şeyhler toplanmış. Ağalar, Ermenilerin malını mülkünü bu fetvayı fırsata çevirmişler. Şeyh ve imamlar da ‘Hıristiyanları öldürdüğünüz zaman cennete gideceksiniz’ diye fetva çıkarmış. İlk önce bütün Ermenilerin silahları toplatılıyor. Daha sonra vergilendirme ile ekonomik olarak zayıflatılıyor. Ermenilerin malına ve mülküne göz koyanlar bunu fırsat bildi ve saldırdı. Ferman ile birlikte nerede bir katil ve hırsız varsa Ermenilere saldırmış” dedi.
“ÖLMEYENİ TEKRARDAN ATIYORLARMIŞ”
Derik’te 1915’ten sonra 300 aileden sadece 40 kişinin kurtulduğunu söyleyen Sabuncu, “Yine büyüklerimiz ferman çıktığı zaman Ermeni halkının önde gelenlerinin devlet kurumlarında toplatıldığını ve gidenlerin ise öldürüldüğünü anlatır. Daha sonra sadece kadınlar, yaşlılar ve çocuklar kalıyor. Onları da 7 kafile yaparak, Derik’in etrafındaki tepe ve vadilerde öldürüyorlar. Burada yaşayan Müslümanlar da yaşananları anlatıyor. Bizim bilmediğimiz olayları da onlar anlatıyor. Kafileler tepeye çıkarıldıkları zaman uçurumdan atılıyormuş. Gözü kara bazı caniler, ‘Bakalım güvercinim uçuyor mu’ diyerek, küçük çocukları uçurumdan atmış. Ölmeyenleri getirip bir daha atıyorlarmış” sözleriyle kendisine anlatılanları aktardı.
NENESİNİN HİKAYESİ
Sabuncu, o dönemde bazı ailelerin ve ağaların, Ermeni çocuklarını kendi himayesine aldıklarını ve bunlardan birisinin nenesi olduğunu kaydetti. Sabuncu, “Bölgede yaşayan bir ağa onu yanına alarak büyütüyor. Ölümden kurtarılanlar artık ağaların insanları sayılmış. Bizimkiler de Ruta’nın insanları olmuş. Nenem ilerleyen süreçte yine Ermeni biri ile evleniyor. Dedemler o zaman ağa için çalışmaya başlamış ve zeytinyağından sabun üretiyormuş. Zamanla babam ve amcalarım doğuyor. Babam ve amcam da baba mesleğini yapıyorlar. Dönemin olayları bitince dedem bağlı bulunduğumuz ağaya artık ailesi için çalışmak istediğini söylüyor ve bu isteği ağa tarafından kabul ediliyor. Ağa dedemi özgür bıraktıktan sonra bizimkiler yine zeytincilik ve sabun işiyle uğraşıyordu. Dedem Agop evimizin altında sabun yaptığı zaman ben 5-6 yaşlarındaydım. Dedem sabun yapardı, ben de damga basardım o sabunlara. Daha sonra zeytinyağı yaptığımız yeri bozarak yazlık ve kışlık sinema yaptık. O zaman Derik’te aşevimiz vardı” şeklinde hem nenesinin hem de kendisinin hikayesine değindi.
GERİ DÖNDÜRME İMKANIMIZ YOK AMA YAŞANANLARLA YÜZLEŞİLMELİ
İlerleyen süreçlerde ağalar arasında iktidar kavgasının yaşandığını ve ortaya çıkan düşmanlığın kendi aileleri döndüğünü söyleyen Sabuncu, olası bir yeni ölümlerle karşılaşmamak için 1950’li yıllarda İstanbul’a göç ettiklerini dile getirdi. 37 yıl aradan sonra göç ettiği İstanbul’dan Derik’e tekrardan döndüğünü ve baba mesleğini sürdürdüğünü kaydeden Sabuncu, döndükten sonraki sürece ise şu sözlerle değindi: “Buradaki insanlar beni memnuniyetle karşıladı. Geçmişte yaşanan felaket üzerine onlar da büyüklerinin yaptıklarını anlatıyorlar. Büyüklerinin yaptıklarından dolayı utandıklarını belirtiyorlar ve onları lanetliyorlar. Yapılan bir hata varsa insan en azından kabul ediyor. Zaten yaşandı geçti. Yaşananları geri döndürme imkanımız yok ama en azından bununla yüzleşmek gerekiyor.”
