AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın “Siz bu kardeşinize yetkiyi verin…” sözüyle geçilen ‘Türk tipi başkanlık sistemi’nde geride kalan dört yılda Türkiye’de döviz kurları üç buçuk kat artarken, yüzde 15.85 olan enflasyon resmi verilere göre yüzde 78.62’ye yükseldi.
Dört yıl önceki kabinenin neredeyse yarısı değişti, iktidara Merkez Bankası ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) başkanı dayanmadı.
17 Nisan 2017’de olağanüstü hâl (OHAL) altında kurulan referandum sandığından çıkan ‘Evet’ oylarıyla Türkiye başkanlık sistemine geçti. 24 Haziran 2018’deki seçimlerdeyse AKP’nin genel başkanı ve cumhurbaşkanı olan Erdoğan yeni sistemin ilk ‘başkanı’ oldu.
‘İstikrar ve hızlı karar vaadi’yle geçilen sistemde dört yıl geride kalırken, Türkiye ekonomiden kabineye çok sayıda radikal değişim geçirdi.
Diken ‘Türk tipi başkanlık sistemi’ ve Erdoğan’ın dört yıllık başkanlık sistemi yolculuğundaki önemli gelişmeleri derledi:
Ekonomi
Başkanlık sistemine resmen geçilen 2018’in temmuzunda enflasyon yüzde 15.85 seviyesindeydi. Aradan geçen dört yılda resmi verilere göre enflasyon 78.62’ye yükseldi.
Sistemin uygulanmaya başladığı 9 Temmuz 2018’de 4 lira 53 kuruş olan dolar kuru, bugün 17 lira 76 kuruş seviyesine yükseldi. Avroysa 5 lira 33 kuruştan, 17 lira 59 kuruşa yükseldi.
2018’de 1603 TL olan asgari ücret 2022’de 4 bin 253 TL olarak belirlendi. Ardından yılın yarısında yeni bir zamla 5 bin 500 liraya yükseldi.
TÜRK-İŞ verilerine göre 2018 temmuzunda açlık sınırı 1738 TL iken, bugün 6 bin 391 liranın üzerine çıktı.
DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR) raporuna göre başkanlık sistemi sonrasında işsizlik oranları daha da arttı. Başkanlık seçimi öncesi, Haziran 2018’de dar tanımlı işsiz sayısı 3 milyon 444 bin ve dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 10,7’ydi.
Nisan 2022’de dar tanımlı işsiz sayısı 409 bin artarak 3 milyon 853 bine ve dar tanımlı işsizlik oranıysa 0,6 puan artarak yüzde 11,3’e yükseldi.
Haziran 2018’de 5 milyon 506 bin olan geniş tanımlı işsiz sayısı da Nisan 2022’de 2 milyon 601 bin artarak 8 milyon 107 bin oldu. Böylece geniş tanımlı işsiz sayısı yüzde 47,2 artmış oldu.
Haziran 2018’de yüzde 16,3 olan geniş tanımlı işsizlik oranı Haziran 2022’de 5,4 puan artarak yüzde 21,7’ye yükseldi.
Başkanlık sisteminden önceki ay olan haziran 2018’de 90,6 olan tüketici güveni, Haziran 2022’de 63,4’e geriledi.
Cumhurbaşkanlığı kabinesi göreve başladığında; Türkiye’nin risk primi (CDS) 315 iken, bugün 858’e yükselmiş durumda.
CHP Genel Başkan Yardımcısı Ahmet Akın’ın raporuna göre başkanlık sisteminde geçirilen dört yılda elektrik faturaları 10 kez zamlandı.
Buna göre, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) ilan ettiği tarifeye göre; 1 Ağustos 2018’de yüzde 9, 1 Eylül 2018’de yüzde 9, 1 Ekim 2018’de yüzde 9 zam yapıldı. 1 Ocak 2019 tarihinde yüzde 10 oranında indirim yapılan konut tarifesi, 1 Temmuz 2019’da yüzde 15, 1 Ekim 2019’da yine yüzde 15 zam oranında zamlandı.
Konut tarifesine 1 Ekim 2020’de yüzde 5,75, 1 Ocak 2021’de yüzde 6, 1 Temmuz 2021’de yüzde 15 oranında zam yapıldı. Yine 1 Ocak 2022 tarihinde düşük kademeye yüzde 51, yüksek kademeye yüzde 127 oranında zam geldi. Yüzde 10 oranındaki KDV indiriminin ardından iktidar son olarak 1 Haziran 2022 tarihinde konut tarifesine yüzde 15 oranında yeni bir zam daha uygulamaya koydu.
Aynı dönemde doğalgaza 16 defa, toplam yüzde 362 oranında zam geldi.
DİSK-AR raporuna göre başkanlık döneminde geniş tanımlı işsiz sayısı 2,6 milyon arttı.
Bu süre zarfında dört merkez bankası başkanı ve beş TÜİK başkanı görev süreleri dolmadan görevlerinden alındı.
2018 temmuzda 6 lira 24 kuruş olan benzin, 25 lira 32 kuruşa yükseldi. Benzin fiyatları 4 yılda yüzde 303 arttı. Motorinde artış oranı yüzde 331 oldu.
Siyaset sahnesi
9 Temmuz 2018’de göreve başlayan kabinenin yüzde 40’ı değişti.
O tarihte göreve başlayan yedi ayrı bakan sistemin dördüncü yılında kabinedeki yerlerini koruyamadı. Hazine ve Maliye bakanlığı koltuğun iki kez değişti. Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak yerini Lütfi Elvan’a bırakırken, Elvan da yerini kısa bir süre sonra Nureddin Nebati’ye bıraktı.
Haziran 2019’daki yerel seçimlerin ardından HDP’nin kazandığı belediyelere kayyımlar atandı. HDP, Diyarbakır, Van ve Mardin büyükşehir belediyeleriyle birlikte beş il, 45 ilçe ve 12 belde belediyesi olmak üzere toplam 65 belediye kazandı. Bugün 65 belediye kazanan HDP’nin kayyımla yönetilmeyen yalnızca beş belediyesi kaldı. En az 38 belediye eş başkanı da tutuklandı.
Basın özgürlüğü, demokrasi ve kadın cinayetleri
Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütünün açıkladığı Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Türkiye bu yıl 180 ülke içerisinde 153’üncü sırada yer aldı. Basının özgür olmadığı tek Avrupa ülkesi Türkiye oldu.
Başkanlık sistemiyle geçirilen 2019’da 423, 2020’de 413, 2021’de 425 ve yarısını geride bıraktığımız 2022’de 213 kadın cinayeti işlendi. Türkiye ilk imzacısı olduğu İstanbul Sözleşmesi’nden bir gecede Erdoğan’ın kararıyla ayrıldı.
Türkiye, dünya demokrasi sıralamasında 2021 raporuna göre 167 ülke arasında 103’üncü sırada yer alıyor. Hukukun üstünlüğü endeksinde 139 ülke arasında 117’nci sırada yer alıyor.
