ABD ve NATO güçlerinin çekildiği Afganistanda radikal İslamcı Taliban, Kabili de ele geçirip zaferini ilan etti. Bu askeri zaferini siyasi zafere de dönüştürmeyi arzulayan radikal İslamcıları ciddi mali sorunlar bekliyor. Dolara ve yurt dışı yardımlara bağımlı olan Afganistana hem uluslararası yardımlar durduruldu hem de ülkenin büyük kısmı yurt dışında olduğu belirtilen mali kaynaklarına erişim engellendi. Peki şimdi Talibanın elinde hangi mali imkanlar var?
Ülkeye verilen insani yardımlar
Dünyanın en fakir ülkelerinden biri olan Afganistan, uluslararası mali yardımlara bağımlı bir ülke. Dünya Bankası verilerine göre Afganistanın 2020 yılındaki gayri safi yurt içi hasılası 19 milyar 81 milyon dolar, yani yaklaşık 17 milyar euro oldu. Bunun yaklaşık yüzde 43ünü uluslararası yardımlar oluşturdu. Radikal İslamcıların yönetimi ele geçirdiğini açıklamasından sonra ise çok sayıda ülke Afganistana mali yardımlarını dondurduğunu açıkladı. Bunlardan biri de Almanya. Uluslararası destek olmadan ülkenin ayakta kalamayacağını söyleyen Alman Dışişleri Bakanı Heiko Maas, Kabile yılda 430 milyon euro yardım planını durdurduklarını söyledi. Uluslararası Para Fonu (IMF) da Afganistandaki siyasi istikrarsızlık nedeniyle yardımların dondurulduğunu duyurdu. Bir IMF yetkilisi, uluslararası toplumda şu anda Kabildeki yönetimin tanınıp tanınmamasına ilişkin belirsizliğin ve tartışmanın sürdüğünü, bu zaman zarfında ülkenin kaynak talep etme hakkının bulunmadığını kaydetti. Afganistan dış yardımlara çok korkunç şekilde bağımlı Amerikan düşünce kuruluşu Brookings Enstitüsü uzmanlarından Vanda Felbab-Brown, bu yardımların Talibanın ülkede toplayabildiği mali kaynakların en az 10 katına tekabül ettiğini vurguluyor. BM Güvenlik Konseyi Yaptırımlar Komisyonunun geçen yıl Mayıs ayında açıkladığı bir rapora göre, Talibanın senede 300 milyon ila 1 milyar 500 milyon dolar gelir sağlayabildiği tahmin ediliyor.
Uyuşturucu ve vergi gelirleri
Talibanın gelirini büyük ölçede suç teşkil eden faaliyetlerden sağlıyor. En önemli gelir kaynağı, eroin ve afyon üretiminde kullanılan haşhaş yetiştiriciliği. Uyuşturucu gelirinin yanı sıra radikal İslamcı Talibanın bir diğer önemli gelir kaynağı da işletmeleri haraca bağlamak ve insan kaçırıp fidye talep etmek. Alman hükümetinin Uyuşturucuyla Mücadele Sorumlusu üyesi Daniela Ludwig de Avrupadaki eroin ve metamfetamin pazarının hızlıca büyümesi tehlikesine karşı uyarıyor ve Uyuşturucu ticareti radikal İslamcı Talibanın en temel geliriydi ve hâlâ da öyle diye konuşuyor. Taliban sözcüsü ise kendilerine yöneltilen suçlamaları reddediyor ve Afganistan artık afyon yetiştirilen bir ülke olmayacak. Sıfıra düşüreceğiz diyor. Uzmanlar, Talibanın açıklamalarına şüpheli yaklaşıyor. Afganistan, halihazırda dünya çapında haşhaş yetiştiriciliğinde ilk sırada. Ülkede yüz binlerce kişi bu alanda istihdam ediliyor. Amerikan düşünce kuruluşu Dış İlişkiler Konseyi (CFR) uzmanlarından Charles Kupchan, Talibanın en büyük gelirlerinden biri de topladığı vergiler olduğunu söylüyor. Kupchan, Kontrolü altında bulundurduğu bölgelerdeki herşeyden vergi alma konusunda Taliman tam bir usta diye konuşuyor.
Ekonomik yardımlar
Talibana ilk olumlu mesajı gönderen Çinin Taliban yönetimindeki ülkeye büyük ekonomik yardımlarda bulunması pek de olası gözükmüyor. Kupchana göre Pekin yönetimi ticaret öncelikli düşünüyor ve hareket ediyor. IMFnin verilerine göre Afganistan Merkez Bankasının rezervlerinde Nisan sonu itibariyle 9,4 milyon dolar bulunuyordu. Talibanın Kabile girişi sonrası ülkeden kaçan Merkez Bankasının eski başkanı Ecmel Ahmadiye göre Talibanın bu kaynakların yüzde 0,1 ila yüzde 0,2sine erişimi mümkün olabilir. Ülkeye dolar tedarikinin sekteye uğradığını söyleyen Ahmedi, nakit para şeklindeki doların ise ülkede pek bulunamadığına işaret etti. Çok sayıda Afgan yurt dışında yaşayan akrabalarının gönderdiği paraya bağımlı yaşıyor. Para transferi hizmeti veren Western Union da ülkeye yapılan havale işlemlerini durdurduğunu açıkladı. Talibanın zaferini ilan etmesinden bu yana Afganistanın yerel para birimi de hızlı değer kaybına uğradı.
