DWden Pelin Ünkerin haberine göre, 2021 yılının son çeyreğinden bu yana enflasyonun hızla yükseldiği Türkiyede, şimdi de şeker fiyatlarındaki fahiş artışlar gündemde. Kamuya ait Türkiye Şeker Fabrikaları AŞnin (Türkşeker) yıl başında 5 lira 30 kuruştan sattığı 1 kilogram toz şekerin fiyatı marketlerde 8 lira 70 kuruşa kadar çıktı.
Özel fabrikaların sattığı şekerin kilogramı markette 10 lirayı geçerken, gıda toptancılarının şeker alım fiyatlarında da ciddi bir sıçrama oldu. Türkşeker, 50 kilogramlık bir çuval şekeri 298 liradan satarken, kooperatif ve özel şeker fabrikalarında şekerin çuvalı 700 ile 800 liraya kadar çıktı.
Raftaki fiyatlara yansıyacak
Piyasadaki fiyat artışlarının spekülatif olduğu, Türkşekerin iki farklı zincir markete toptan 50 kilogramlık şeker sattığı ve toptancılara yeterli şeker vermediği belirtiliyor.
DW Türkçeye konuşan CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, Hafta sonu itibariyle özel sektör fabrikalarından toptancılara giden 50 kiloluk şeker fiyatlarında 640 lirayla 800 lira arasında belirgin bir değişim oluştu. Bu, önümüzdeki günlerde şekerin raftaki fiyatına yansıyacak diyor.
Şeker fiyatlarındaki yükselişin, şekerin hammadde olarak kullanıldığı gıda ürünlerinin fiyatlarını da artırması bekleniyor. Gürere göre şekerden mamul bütün ürünlerin fiyatları değişeceği için tüketici yalnızca şekerde değil, şekerden mamul ürünlerin tümünde de ciddi anlamda bir zam sağanağı ile karşılaşacak.
Şeker ithalatı gündeme gelebilir
Şeker fiyatlarındaki artış karşısında ise çözümün ithalatta arandığı konuşuluyor. Piyasada Ticaret Bakanlığının acil ithalat yetkisi alarak şeker ithalatını gündeme aldığı iddiaları var. Buna göre kararda yurtdışında şeker fiyatlarının daha düşük olması etkili.
Peki Türkiyede şeker fiyatları neden artıyor?
Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) verilerine göre Türkiyede şekerin ortalama kilogram fiyatı 2021 yılı başında 5 lira 41 kuruştu. Fiyatlara şubat ayına kadar yaklaşık yüzde 52 zam geldi. Türkiye genelinde 2017-2018de yaklaşık 4,3 liradan satılan şekerin fiyatı son beş yılda ise yüzde 100e yakın artış gösterdi.
Türkiyede şeker arzının yeterli olduğunu söyleyen Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı Murat Kapıkırana göre bu durum, özelleştirmeler sonrası fiyatta ikili bir yapı oluşmasından kaynaklanıyor. DW Türkçeye konuşan Kapıkıran, Türkşeker, şekeri genellikle tüccarlara ve sanayiye satıyor ve bu satıştaki 50 kilogramlık çuval fiyatları 270 lira iken toptancılar bunu 700 liradan satabiliyorlar. Piyasada büyük bir kontrolsüzlük var diye konuşuyor.
Piyasanın hakimiyeti özel sektörde
Türkşekere ait 25 fabrikadan 10u 2018 yılında yapılan özelleştirme ihaleleri ile özel sektöre devredilmişti. Türkiyede toplam 33 şeker fabrikası pancar işleyerek şeker üretirken, bu fabrikaların 15i kamuya, 12si özel sektöre, 6sı ise kooperatiflere ait.
Murat Kapıkıran, Türkşekerin özelleştirmelerden önce Türkiyenin şeker ihtiyacının yüzde 65inden fazlasını karşıladığına, şimdilerde ise bu oranın yüzde 35e düştüğüne dikkat çekiyor.
Özel sektörün piyasayı belirleme oranındaki artışa dikkat çeken Kapıkıran, Biliyorsunuz Türkiyede Cargill nişasta bazlı şeker üretiyor. Pancar kökenli şekerlerin yüzde 65ini de özel sektörün ürettiğini söyleyebiliriz. Bu oranda bir özel sektör de istediği fiyat uygulamasını yapabilir. Çünkü kamusal sorumluluktan çok şirket kârlılığını esas alan bir yönetim anlayışı var. Dolayısıyla bu tür stratejik ürünlerde mutlaka kamu varlığını artırmak gerekiyor diyor.
Şekerde özel sektörün fiyatlar, stoklar ve pazardaki manipülasyonları anlamında kontrol ve denetim altında tutulması gerektiğini söyleyen Kapıkıran, aksi takdirde nihai tüketicinin şekere erişimde çok ciddi problemler yaşayacağı görüşünde. Kapıkıran, kamunun etkinliği artırılmadan market baskınları gibi ceza uygulamalarının da etkili olmayacağını düşünüyor.
Pancarda avans fiyat yükseltildi
Sözleşmeli tarım yapılan şeker pancarı için taban fiyat 2021 yılında 420 TL/ton olarak uygulandı. Türkşeker, 16 Martta 2022-2023 üretim sezonu için şeker pancarı avans fiyatını ton başına 1100 TLye çıkardığını açıkladı.
CHPli Gürer, özel fabrikaların, geçen yıl şeker pancarının tonunu 420 TLden alıp ürettikleri şekeri yeni sezon fiyatına göre satmak isteği ve Türkşekeri baskı altına aldığı görüşünde.
Özel fabrikaların şekerde fiyatları artış yönünde yönlendirmesi ve stokçuluk konusunda gerekli incelemelerin yapılması için hükümete çağrı yapan Gürer, Oysa bu fabrikalar satılmasaydı, kamuda olsaydı, bugün ortaya çıkan bu sonuç yaşanmayacak, ürün üreticiden tüketiciye daha uygun fiyattan gidecekti görüşünü paylaşıyor.
Zamlar devam eder
Kapıkırana göre de temel bir ihtiyaç maddesi olan şeker üretiminde kamunun denetimi ve etkinliği artırılmazsa zamlar devam edecek.
Kapıkıran, Elbette zamlar çözüme ulaşmadıkça devam edecektir. Hem özel sektörün piyasa hakimiyeti nedeniyle, hem de girdi maliyetlerinin ve dolayısıyla üretici fiyatlarının artması hem de aracıların artması dolayısıyla sürecek diyor.
Pancar üretimi azalıyor
Ziraat Mühendisleri Odasına göre yanlış tarım politikaları nedeniyle Türkiyede şeker fiyatları artarken üretim de azalıyor. Artan fiyatların diğer nedenleri olarak yüksek girdi maliyetleri ve kotalı üretim gösteriliyor.
Pancar ekim alanları 2002 yılında 3,7 milyon dekar iken 2021de 3,3 milyon dekara geriledi. 2002-2003 yılında 3 bin 982 ton olan şeker ithalatı, 2019-2020 döneminde 70 kattan fazla artarak 283 bin 662 tona çıktı. Artan girdi fiyatları nedeniyle sözleşmeli şeker pancarı üreticisi sayısı 93 bine kadar düştü. TÜİK verilerine göre 2020 yılında 21 milyon ton üretim ise kuraklığın da etkisiyle 2021 yılında yüzde 15,3 azalarak 19,5 milyon tona geriledi.
2001 yılında çıkarılan Şeker Yasası ile şeker üreticilerine getirilen kota uygulaması nedeniyle ise üretici istediği zaman istediği miktarda üretim yapamıyor.
Şeker pancarı üretiminde kotaların kaldırılması gerektiğini vurgulayan Murat Kapıkıran, çiftçinin gübre, mazot gibi girdi maliyetlerinin mutlaka düşürülmesi ve hatta bu günlerde çok stratejik öneme sahip olan şekerin girdilerinin kamu tarafından sübvansiyon kapsamında şeker pancarı üreticilerine verilmesi gerektiği görüşünde.
