DWden Pelin Ünkerin haberine göre, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğanın faizi indirerek uzun vadede yatırımı ve istihdamı artırma politikası izleyeceği açıklamaları, Türk Lirasında (TL) tarihi değer kayıplarına rağmen sürüyor. Erdoğanın dün akşam TRT ortak yayınında faizleri düşürme hedefini yinelemesi sonrası, dolar kuru 13.96 ile yeni rekorunu kırdı.
TLdeki kayıp yüzde 45i buldu
deki değer kaybı yılbaşından bu yana yüzde 45i bulurken, sadece Kasım ayındaki kayıplar yüzde 29a ulaştı. Cumhurbaşkanı ise düşük faizle vatandaşı, esnafı rahata çıkarmak ve daha çok yatırım almayı hedeflediklerini belirtiyor.
Peki kur artışlarına yol açan bu açıklamalar hali hazırda vatandaşa nasıl yansıyor?
Erdoğan, Merkez Bankasının Eylül ayından itibaren uyguladığı faiz indirimlerinin enflasyona olumlu yansıyacağı görüşünde. Ancak fiyatlardaki hızlı yükseliş Cumhurbaşkanının görüşüyle çakışıyor.
Türkiye Ziraat Odaları Birliğinin (TZOB) verilerine göre Kasım ayında markette fiyatlar el yaktı. Verilere göre fiyatı en fazla artan ürün yüzde 34,56 ile patlıcan oldu. Patlıcandaki fiyat artışını yüzde 29,09 ile kuru kayısı, yüzde 25,86 ile sivri biber, yüzde 23,36 ile mısır özü yağı, yüzde 19,74 ile havuç, 18,97 ile yumurta ve yüzde 17,89 ile toz şeker izledi.
Üreticiden tüketiciye dokuz kat fark
TZOBa göre Kasımda temel gıda ürünlerinde fiyat artışları hızlanırken üretici-market arasındaki fiyat farkı da dokuz kata yaklaştı.Verilere göre fiyatlar, üreticiden markete gelinceye dek limonda yüzde 790, kuru soğanda yüzde 309, ıspanakta yüzde 233, portakal ve elmada yüzde 221, bir litre sütte yüzde 168, yumurtada yüzde 65 arttı.
Fiyat artışlarında ise TLdeki değer kaybı etkili oldu. DW Türkçeye konuşan Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO) Başkanı Baki Remzi Suiçmez, Türkiyenin gübrede, mazotta, tohumda, ilaçta, yemde yurt dışına bağımlı olduğuna işaret ediyor.
Suiçmez, dövizdeki artışların gübre dahil olmak üzere temel girdilerde fiyat artışlarına, bunun da çiftçinin daha az girdi kullanmasına neden olduğuna dikkat çekiyor. Bu yapının çiftçinin daha az verim alması ve üretimin düşmesiyle sonuçlandığını belirten Suiçmez, Böylesine bir ortamda üretici kazanamazken, tüketicinin de kazanamadığı bir ortamda maalesef şekilsel denetimler dışında gıda tedarik zincirindeki sorunlar da kalıcı olarak çözülmüyor diyor.
Suiçmeze göre kuraklık ve sulamaya yönelik yeterli adım atılmaması da üretimin düşmesine ve yurtdışından ürün bağımlılığını artırarak fiyatların yükselmesine neden oluyor.
Somut destekler verilmeli
ZMO Başkanı, bu sorunun çözülmesi için öncelikle dövizdeki artışın frenlenmesi gerektiği görüşünde. Diğer yandan tarımsal girdilere mutlaka ek destekler verilmesi ve bu desteklerin zamanında ödenmesinin gerekliliğine işaret eden Suiçmez, Çiftçinin üretime devam etmesi, dışa bağımlılığın azalması, yurt dışındaki artan fiyatları da dikkate alarak önümüzdeki yılda üretimin daha fazla artmasına yönelik somut desteklerin verilmesi gerekiyor. Aksi halde üretici ile tüketici arasındaki makasın açılması hem üreticimizin hem de tüketicinin zarar ettiği bir sonuca varacaktır diye konuşuyor.
DW Türkçeye konuşan ekonomist Barış Soydan da Türkiyenin sadece tarımsal girdi değil tarım ürünü de ithal ettiğini vurguluyor. Soydan, Mesela en temel ihtiyaç maddesi buğday bile ithal ediliyor. Geçen yıl biliyorsunuz Türkiyede bir kuraklık problemi vardı. O nedenle rekolte de her zamankinden düşük geldi. Bu nedenle ithalat daha da artacak. Bu ne demek? İthalatı dolarla euro ile yaptığımıza göre, ithal ürünlerin de fiyatları pahalı, bu da tabii ki ekmeğe ve diğer bütün gıda ürünlerine yansıyacak diyor.
Enflasyona 5-6 puan ek yük
Dolardaki son yükselişler ise gelecek dönem enflasyonuna olumsuz yansıyacak.
Barış Soydan, enflasyonda döviz kuru geçişkenliğinin son dönemde yüzde 30 civarına yükseldiğine dikkat çekiyor. Soydan, Yani dolar bir birim arttığında fiyatlar genel seviyesi onun üçte biri oranında artıyor. Önümüzdeki 3-6 ay içinde enflasyona şimdi geçtiğimiz aydaki yüzde 20lik artıştan yaklaşık bir 5-6 puanlık bir ek yük geleceğini göreceğiz diyor.
Faizlerdeki düşüş ve fiyatlardaki hızlı yükselişin bir yansıması da TLden kaçış oldu.
Merkez Bankasının (TCMB) Haftalık Para ve Banka İstatistiklerine göre 19 Kasım itibariyle bankalarda bulunan toplam yabancı para mevduatı 262 milyar 157 milyon dolara yükseldi. Bu tutarın 235 milyar 40 milyon doları yurt içinde yerleşik kişilerin hesaplarında toplandı. Yurt içi yerleşiklerin toplam yabancı para mevduatındaki değişim, parite etkisinden arındırılarak değerlendirildiğinde döviz mevduatında 524 milyon dolarlık artış görüldü.
Paranın dörtte biri eriyor
Ekonomist Barış Soydan, döviz mevduatlarındaki hızlı yükselişi şöyle değerlendiriyor:
Vatandaş çok basit hesabını yapıyor. Bankalarda mevduata götürüp parasını yatırsa, TL olarak tutmaya kalksa faiz yüzde 14-15 civarında. Resmi enflasyon yüzde 20, gerçek enflasyon ENAG araştırma grubu tarafından yüzde 50 olarak açıklanıyor. Diyelim ki yüzde 40. Şimdi enflasyon yüzde 40 iken bankanız size yüzde 14 faiz veriyorsa bu ne demek? Yaklaşık yüzde 26 fark var. Yani koyduğunuz paranın dörtte biri bir sene içinde eriyecek demek. Bu nedenle kim neden tutsun TLde parasını?”
Mevduat faizlerinin Merkez Bankasının politika faizine göre belirlendiğini ifade eden Soydan, faiz indirimlerinin bu etkisinin de olduğunu, insanların dolar, euro ve altına yöneldiğini, TLden kaçışın da kurlardaki artışı hızlandırdığını sözlerine ekliyor.
Türkiye İstatistik Kurumu Kasım ayına ait enflasyon verisini Cuma günü açıklayacak. Merkez Bankası ise bugün piyasaya döviz satarak kurdaki yükselişe müdahale etti. Ancak müdahale sonrası 12.80 TLye gerileyen dolar kısa sürede tekrar 13 TL üzerine çıktı.
