Dolar/TL kuru bu sabah 31,38e yükselerek tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. Geçen yıl dolar karşısında yaklaşık yüzde 37 değer yitiren TLnin yıl başından bu yana kaybı ise yüzde 6ya yaklaştı.
Haziran 2023ten Ocak ayına dek 8 kez faiz artırımına giden Merkez Bankası (TCMB), politika faizini 900 baz puanlık artışla yüzde 45e çıkarmıştı. Banka bu ay ise faizi sabit tutma kararı almıştı.
Peki dolar, TL karşısında neden yükseliyor? Para politikasındaki sıkılaşma, kuru dizginlemek için yeterli değil mi?
DW Türkçeye konuşan Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, Merkez Bankasının Ocak 2023ten itibaren yürüttüğü stratejiye paralel döviz mevduatların TL mevduata doğru kaydırılması yönünde bir yöneliş olduğunu, genel seçimler sonrası yeni Merkez Bankası yönetiminin de bu stratejiyi sürdürdüğünü belirtiyor.
Mevduat faizleri geriledi
Bankaların özellikle aralık ayında çok ciddi TL mevduat faizleri verdiğine işaret eden Alçın, Merkez Bankasının genel seçim sonrasında uyguladığı politikaların da etkisiyle ekim-aralık döneminde kısa vadeli yabancı sermaye girişi ve net hata noksanda görülen girişler ile birlikte döviz rezervlerinde de artış ortaya çıktığını, buna bankaların yıl sonu yüksek mevduat faizlerinin de eklenmesiyle birlikte içeride dövize dönük talepte azalma olduğunu hatırlatıyor.
Alçın, Fakat uluslararası kurumların Merkez Bankasının halihazırda devam eden politikalarının yerel seçim sonrasında terse dönebileceği yönünde beklentilere yol açan değerlendirmeleri, diğer yandan bankaların aralık ayında biraz da bol keseden verdikleri mevduat faizini ocak ayıyla birlikte tekrar düşürmeye başlaması ve bunlara ek olarak da ekim-aralık dönemindeki yabancı sermaye girişindeki trendin terse dönmüş olması, yani döviz rezervlerinin tekrar azalmaya başlamış olması hem içerideki yerleşiklerin döviz talebini artırdı, hem kamunun üzerindeki baskıyı artırmış oldu diyor.
Döviz rezervleri azaldı
Merkez Bankasının brüt döviz rezervleri, en son açıklanan 22 Şubat haftasında bir önceki haftaya göre 719 milyon dolar azalarak 134 milyar 208 milyon dolara geriledi.
Alçına göre kurlarda son bir hafta 10 gündür görülen yükselişin gerisinde esas itibariyle genel seçim sonrasında olduğu gibi yerel seçim sonrasında da döviz kurunun adil değerine doğru hareket edebileceği yönünde beklentiler yatıyor.
Çeşitli kurumların yayımladığı raporlarda şu anda 30ların başında olan dolar değerinin 40a doğru ulaşabileceği yönünde bir beklenti olduğuna işaret eden Alçın, Bu da bir anlamda piyasada şu an satın alınıyor. Yani aslında yurttaşlar, kendini güvence altına almak için yerel seçim sonrasında tekrar ortaya çıkabilecek döviz hareketi karşısında biraz daha güvenli limana doğru hareket ediyor. Güvenli liman da dolar, diğer döviz cinsi birikim ve altın. Nitekim özellikle gram altında da ciddi yükselişleri besleyen bir eğilim var diye ekliyor.
Kurların artacağı beklentisi hakim
Eylül 2023te açıklanan Orta Vadeli Programa (OVP) göre de dolar/TL kurunun yıllık ortalama değerleri 2024te 36,8 TL, 2025te 43,9 TL, 2026da ise 47,8 TL olarak tahmin ediliyor.
TCMB enflasyon tahminleri ise yıllık enflasyonun yıl ortasına doğru yüzde 70-75 bandına çıktıktan sonra 2024 yılını yüzde 36 seviyesinde tamamlayacağı yönünde.
Ancak Alçın, Merkez Bankasının yıl sonu enflasyon beklentisinin ve yine döviz kuru beklentisinin piyasada satın alınmadığına işaret ediyor: Bunun tersine döviz kurunun yerel seçime kadar tutulduğu ve yerel seçim sonrasında olması gereken yere doğru hareket edebileceği yönündeki beklentinin ağır bastığını anlıyoruz.
Seçime yaklaştıkça gerilimin de artabileceğini düşünen Alçın, aralık ayında yatırılan 3 aylık TL mevduatların da martta çözüleceğini belirterek Onun için yerel seçime yaklaşıldıkça, adım adım, özellikle psikolojik temelli ve döviz rezervlerindeki azalmaya bağlı döviz ihtiyacının artmış olması nedeniyle bu eğilimde güçlenme görebiliriz diye konuşuyor. Alçına göre Merkez Bankasının yerel seçime kadar yeni bir faiz artırımına gitmeyeceği beklentisi de bir şekilde döviz üzerindeki yukarı yönlü beklentileri besliyor.
Paritedeki artış enflasyonun gerisinde
DW Türkçeye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan ise dolar kurunda son dönemde rekorlar görülse de paritedeki artışın halen enflasyonun gerisinde olduğuna işaret ediyor. Yıl başından bu yana dolar kurunun yüzde 6,7 arttığını, ocak ayındaki enflasyonun da yüzde 6,7 olduğunu söyleyen Oyan, Bu artış ocak ayındaki enflasyonun karşılığı olabilir. Oysa şu anda şubat ayının sonuna gelmiş vaziyetteyiz. Yani bütün rekorlara rağmen kur enflasyonun altında hareket ediyor diyor.
Geçen sene de dolar/Tl paritesinin eşit kalması için TLnin yaklaşık yüzde 62 değer yitirmesi gerektiğini, ancak paritedeki artışın yavaş kaldığını, şimdiki ile benzer bir tablonun söz konusu olduğunu vurgulayan Oyan, İktidarın seçimlere kadar dolar çığırından çıkmasın gibi bir hedefi var. Önce 31 lirayı geçmesin hedefi vardı, şimdi 32yi geçmesin. Dolayısıyla Merkez Bankasının ön ya da arka kapısından döviz satışları devam ediyor. Kurların kontrolden çıkması bir anlamda önlenmiş oluyor diye konuşuyor.
Seçimlerden sonra kurun önü açılacaktır
Seçim sonrasında bu barajların kalkacağı, kura müdahalenin olmayacağı ve TLde daha hızlı bir değer kaybı ortaya çıkacağı yönünde bir beklenti olduğunu ifade eden Oyan, Orta Vadeli Programda ortaya konan 36,8 TLlik ortalama kur beklentisine göre de kurdaki artışın hızlanacağı görüşünde. Belirtilen bu ortalama kurun da enflasyon beklentisinin gerisinde kaldığını ekleyen Oyana göre kurun yukarı gitmesine dönük iç ve dış sermaye çevrelerinden de bir baskı var.
Türkiyenin bir yılda çevirmesi gereken borç miktarının 271 milyar doları bulduğuna işaret eden Oyan, Bu yüzden de kurların ve faizlerin yukarı gitmesi yönündeki tercihlere ve baskılara direnmeleri zor gözüküyor. Dolayısıyla kurun önü açılacaktır. Seçimlerden sonra baraj kalacaktır diye konuşuyor.
Öte yandan Merkez Bankasının yüzde 36lık yıl sonu enflasyon tahminini de iyimser bulan Oyan, IMFnin yıl sonu enflasyon beklentisinin yüzde 47 olduğunu, kendisi dahil birçok iktisatçının da enflasyonun yüzde 50nin altına inmeyeceğini öngördüğünü ekliyor. Oyana göre politika faizi de yeni artışlarla yüzde 50-55i bulabilir. Ancak faiz artışlarıyla dizginlenemeyecek bir enflasyon söz konusu. Oyan, Eylül 2022de faiz neden enflasyon sonuç gibi seçim kazanmaya dönük denklem ortaya konmadan önce enflasyona müdahale faizler üzerinden mümkündü diyor.
Gıda fiyatları yükselecek
Enflasyonun artması yerel paranın değerinin aşınması anlamına geldiği için kurda bir artışa yol açarken, kurdaki artış da enflasyonu besliyor.
Peki dövizdeki yükselişin enflasyon üzerindeki sonuçları ne olacak?
Prof. Dr. Oğuz Oyan, kurdaki yükselişin girdi fiyatları üzerinden gıda fiyatlarını etkilediğine dikkat çekiyor.
Türkiyenin mazot, gübre, ilaç, yem gibi tarımsal girdilerde dışa bağımlı olduğunun altını çizen Oyan, gıda fiyatlarındaki artışın dünyadan negatif ayrıştığını ve ortalama enflasyonun üzerinde seyrettiğini vurguluyor.
Tarım fiyatlarında yeni bir zam dalgası olacağını şimdiden söyleyebiliriz. İlkbahar ortalarına doğru hızlanacaktır. Çünkü bu fiyatlarla üretim yapmak mümkün değil diyen Oyan, bunun da vatandaşın hissettiği enflasyonun daha yüksek olmasına yol açacağına işaret ediyor.
