Son yıllarda yeni ekim alanlarının genişlemesine bağlı üretimin arttığı Türkiye çay pazarında, kamunun elinde oluşan kuru çay stoğunun ise 100 bin tona yaklaştığı aktarılıyor. Çayda stok artıyor, kamu, zararına satışa gidebilir.
Dünya gazetesinin Leyla İlhanın haberine göre, son dönemde artan maliyetlerden dolayı özel sektörden daha pahalı çay satmak zorunda kalan kamunun ise elindeki stokları eritmek için zararına satışa gidebileceği ifade ediliyor. Türkiye çay pazarını değerlendiren Çay Sanayicisi İş adamları Derneği (ÇAYSİAD) Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Sekreteri Mustafa Yılmaz Kar, çay sektörünün son beş yılda iyi bir performans gösterdiğini kaydederek, bu tabloda en şanslı taraf olarak üreticinin öne çıktığını kaydetti.
Bu kazanımların çay üreticisini üretimi artırma yönünde motive ettiğini aktaran Kar, şöyle dedi:
“Yaptığımız bir ankette üreticinin çay sektöründe gelecek gördüğünü ve yeni çay bahçesi edinme yönündeki iştahının çok yüksek olduğunu anladık. Çay alanları bu sebeple kontrolsüz bir şekilde ve hızla genişliyor. 2018 yılında 270 bin ton olarak gerçekleşen kuru çay üretimi ülke ihtiyacının üzerindedir. 2019’da bu rakamın aynı seviyede seyretmesi bekleniyor.
Tüketim artışının ise aynı hızla gerçekleşmediğini aktaran Kar, bu nedenle her geçen yıl üretim tüketim dengesindeki bozulmanın sektörü bir sonraki yıla stok artırarak taşıdığını söyledi. Kamunun elinde biriken stok miktarının ise 100 bin tona yaklaştığını aktaran Kar, “Şayet ekim alanlarıyla ilgili önlem alınmazsa 5 ila 10 yıl içinde çay sektörü için sürdürülemez bir tablo ortaya çıkacak. Bizde olduğu gibi dünyada da stoklardan şikayet etmeye başlamıştır. Bugün Çaykur çay fabrikalarında açık alanlar dahi kuru çay torbaları ile dolduruldu. Üretim/Tüketim dengesi üretim lehinde bozulursa bu tablonun sürdürülebilirliği zor olacaktır” dedi.
Çay sektörünün düşük randıman, yüksek üretim harcamaları sebebiyle dünya piyasası ile kıyaslandığında ayrıca yüksek maliyet sorunu yaşadığını ifade eden Kar şöyle konuştu :
Bu sorun iç piyasayı da olumsuz etkiliyor. Çaykur’un yaptığı son iki zam kamu ile özel sektörün arasındaki fiyat farkını da açmıştır. Çaykur 1 kilogramlık tiryaki çayını 40 liraya satarken, özel sektör aynı çayı 17 ila 22 lira arasında bir fiyata satıyor. Özel sektörün maliyetleri kamu ya göre biraz daha düşük olması satış fiyatlarını da biraz daha düşük yapmakta. Kamunun stoklarındaki fazlalık onu satışları artırma yönünde zorlayacaktır. Yani piyasa rekabeti kızışacaktır. Zararına satış yapma ihtimali yüksektir. Ancak tabloya baktığımızda satışlarda özel sektörün piyasa payını artırma yönündeki şansının daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz.”
Sektörün yarısı kamuda yarısı özelde Türkiye’de çay sektörü kamunun öncülüğünde büyüyüp geliştiğini belirten Mustafa Yılmaz Kar, “Kamu bir istikrar unsuru olarak sektörde her zaman varlığını sürdürmüş hem de kalitenin teminatını oluşturmuştur. 2016 yılı itibarı ile sektörün cirosu 800 milyon dolara yaklaşırken, özel sektörün piyasa payı da yıllar itibarı ile artarak 2016 yılında yüzde 50’ye ulaştı. Bugün bu denge üç aşağı beş yukarı korunmakta. 2018 yılı üretiminde Çaykur’un payı 131 bin ton iken özel sektörün payı 139 bin ton olarak gerçekleşti” dedi.
Stoktaki çay 3 yıl bekletilebilir Rize Ticaret Borsası Genel Sekreteri İsmail Kocaman ise, 2018 yılında 1 milyon 475 bin ton civarında yaş çay üretimi yapıldığını, bu yılda bu oranın 1 milyon 400 bin ton olduğunu aktardı. Kocaman, şöyle dedi:
“Türkiye’nin tüketimi ise 570 bin ila 580 bin ton arasında değişiyor. Ancak bu durum 10 yılda bir yaşanan bir durum. Bu zaman diliminde aşağı yada yukarıya doğru gidebiliyor. Oluşan stoğu ise Çaykur alıyor. Zaten Çaykur›un belli bir stoğunun olması gerekiyor. Dar gün için biriken bu stokları Çaykur 3 yıl için elinde tutabiliyor” .
Dünyada yıllık çay ihracatı rakamı 5 milyar dolar olarak ifade ediliyor. Bu rakam her yıl yüzde 5 ile yüzde 7 oranında büyüyor. Mustafa Yılmaz Kar’a göre Türkiye’nin bu tablo içindeki payı ise yok denecek kadar az.
