Trump İran ile P5+1 (ABD, Çin, Rusya, Fransa, İngiltere ve Almanya) arasında 2015te imzalanan nükleer anlaşmadan çekildiğini açıklamıştı.
Anlaşmanın Avrupalı taraflarından gelen tepkiler ahde vefa vurgusu taşıyordu. Ancak ABD tarafından yayınlanan açıklamada, İrana yönelik yaptırımların yeniden başlayacağı ve bunların İran ile iş yapan üçüncü ülke ve şirketleri de kapsayacağı belirtildi.
ABDnin yeniden yürürlüğe sokacağı yaptırımlar içinde en önemli unsurlar İranın para, altın, ham petrol ve petrol ürünleri ticareti. Bu kalemler, Türkiyeyi de doğrudan ilgilendiriyorlar.
Buna mukabil Türkiye açısından belirtilmesi gereken mühim bir nokta, doğalgaz ticaretinin yaptırımlara dahil olmadığı.
Bu istisnanın arkasında yatan sebep, ham petrol ve petrol ürünlerinin aksine, boru hattı ile doğalgaz ithalinin yaklaşık yüzde 15ini İrandan yapan Türkiyenin doğalgazın yaptırımlara dahil olması durumunda İrandan daha fazla zarar göreceği.
Ticaretin nasıl devam edeceği belirsiz
ABDnin yeniden İrana yönelik yaptırımlar uygulamaya başlamasının etkilerini değerlendirmek için henüz erken. Büyük ihtimalle başta Çin, Hindistan ve Türkiye olmak üzere İrandan petrol ve petrol ürünü satın alan pek çok ülke ABD ile görüşüp istisna talebinde bulunacaklar.
Buna ek olarak ABDnin açıklamasında önemli bir husus para ve altın ticareti için 90 gün, ham petrol ve petrol ürünleri ticareti için ise 180 günlük geçiş süreci öngörülmesi. Yani yaptırımlar tam anlamıyla 4 Kasım 2018de yürürlüğe girecekler.
ABD Başkanı Trumpın açıklamasının arkasından Ankaradan İran ile ticaretin devam edeceği açıklaması gelmiş, yalnız detay verilmemişti.
Halbuki bu ticaretin hangi şartlarda devam edeceği konusu, geçtiğimiz yaptırım döneminin Türkiye açısından kilit isimleri Reza Zarrab, Babek Zancani ve Hakan Atillanın akibetleri düşünüldüğünde çok önemli.
Türkiyenin atacağı adımlar ve ABD ile yapacağı görüşmelerin önemli bir etken olduğunu şerh düşerek, bugün itibarıyla İrana yönelik yaptırımların enerji açısından Türkiye için iki önemli sonucu olacak.
Ham Petrol İthali
Türkiye, geçtiğimiz yıl günde ortalama 515 bin varil ile tarihinin en yüksek ham petrol ithalatını yaptı. Bu artışın en önemli nedeni, Türkiyenin akaryakıt talebinin rekor kırarak günde 1 milyon varile yaklaşmış olması.
İranın Türkiyenin ham petrol ithalinde 2011de %51 olan payı 2012de yaptırımların yürürlüğe girmesinden itibaren düştü. İranın yerini başta Irak olmak üzere başka ülkeler doldurdular.
2016 yılında yaptırımların kaldırılmasına yönelik anlaşmayı müteakiben İran da Türkiyeye ham petrol ithalini arttırmaya başladı ve geçtiğimiz yıl, Türkiyenin ham petrol ithalinin neredeyse yarısını karşıladı.
Yeni yaptırımlar, Türkiyenin yıl sonundan itibaren İrandan alacağı ham petrolün azalması demek olacak. Geçmişte de olduğu üzere, ithal edilen ham petrolün özellikleri de düşünüldüğünde İranın yerini başta Irak, Rusya ve Suudi Arabistanın dolduracağını beklemek yanlış olmaz.
Öte yandan İrana yönelik yeni yaptırımların biraz zamansız olduğu da bir gerçek. Türkiyenin ham petrol ithalatı, şimdiye kadarki tek ithalatçı Tüpraşa ek olarak, bu yılın üçüncü çeyreğinden itibaren Azeri SOCARın Aliağadaki yeni rafinerisi ile birlikte daha da artacak ve muhtemelen bu artışın İran harici ülkelerden karşılanması gerekecek.
