Washingtonı sarsan borç krizinin ABDyi resesyona sürüklemesi durumunda olabilecekler uluslararası kamuoyu tarafından yakından takip ediliyor. Amerikan ekonomisinin temerrüde düşme ihtimalinin tüm dünya ekonomisini beraberinde sürükleme riski endişe yaratıyor.
Zira federal borç nedeniyle yaşanacak bir temerrüde düşmenin yansımalarının hızla tüm dünyada yankılanması söz konusu. Örneğin, ABDye elektronik eşya satan Çin fabrikalarının siparişleri son bulması, ABD hazinelerine sahip olan İsviçreli yatırımcıların zarar etmesi, Sri Lankalı şirketlerin kendi riskli para birimlerine alternatif olarak belirleyip kullandığı doları kullanamaması.
Bu endişeye ilişkin APye konuşan Moodys Analytics baş ekonomisti Mark Zandi, ABD hükümeti temerrüde düşerse ve kriz hızla çözülmezse, küresel ekonominin zarar görmeyen hiçbir noktası kalmaz diyor.
Zandi, borç limiti bir haftadan az süreliğine ihlal edilse bile sadece ABD ekonomisinde en az 1,5 milyon işi yok edecek bir zayıflama yaşanacağını düşünüyor. Eğer temerrüt daha uzun sürerse de bunun sonuçları çok daha vahim olacak.
Zandi ve Moodyssdeki meslektaşlarının analizine göre Amerikan ekonomik büyüme oranı dibi görecek ve bu nedenle 7,8 milyon Amerikalı işini kaybedecek. Borçlanma oranları fırlayacak ve işsizlik oranı mevcut yüzde 3,4 oranından yüzde 8e yükselecek. Borsadaki düşüş ile de 10 trilyon dolarlık bir servet silinecek.
Tabii işler bu noktaya gelmeyebilir. Bir yol arayan Beyaz Saray ve Cumhuriyetçiler, hafta sonunda borç limiti müzakerelerini tamamladı ve müzakerelere hafta içinde de devam edeceklerini duyurdu.
Bu noktada Cumhuriyetçiler, Demokratlar harcamalardaki sert kesintileri ve başka diğer tavizleri kabul etmedikçe hükümetin ödünç alabileceği yasal limiti yükseltmeyi reddediyor.
ABD borçları uzun süredir güvenli görülüyordu
Çok fazla sayıda finansal faaliyet, Amerikanın her zaman finansal yükümlülüklerini yerine getireceğine dair güvene bağlı.
Uzun süredir son derece güvenli bir varlık olarak görülen Amerikan borcu, onlarca yıllık güven üzerine inşa edilmiş küresel ticaretin de temeli. Ancak tek bir temerrüt bile 24 trilyon dolarlık Hazine borcu piyasasını paramparça edebilir. Bu durum mali piyasaların donmasına ve uluslararası bir krizin fitilinin ateşlenmesine neden olabilir.
Cornell Üniversitesinde ticaret politikası profesörü ve Brookings Enstitüsünde kıdemli araştırmacı olan Eswar Prasad, Bir borç temerrüdü durumu ABD ve küresel finans piyasalarında öngörülememekle birlikte gerçekleşmesi halinde felaketle sonuçlanacak bir olay olur dedi.
Borçlanma sınırı defalarca yükseltildi
Geçmişte daima Amerikalı siyasi liderler uçurumun eşiğinden dönmeyi ve çok geç olmadan borç limitini yükseltmeyi başardılar. Kongre, en son 2021de olmak üzere 1960tan bu yana borçlanma üst sınırını 78 kez yükseltti, revize etti veya genişletti.
Ancak sorun hep daha da kötüleşti. Yıllarca artan harcamalar ve derin vergi indirimlerinin ardından borç büyürken, Kongredeki partizan bölünmeler genişledi. Hazine Bakanı Janet Yellen, milletvekillerinin tavanı yükseltmemesi veya askıya almaması halinde hükümetin 1 Haziranda temerrüde düşebileceği konusunda uyardı.
Felakete yol açacak şok dalgaları
Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü kıdemli üyesi ve eski başkanı Maurice Obstfeld, Hazinelerin güvenilirliği herhangi bir nedenle bozulursa, sistem üzerinden şok dalgaları gönderir ve küresel büyüme için çok büyük sonuçları olur diyor.
Güvenlik açısından ABD hükümetinin borçları, yani hazine bonoları ve tahvilleri, uluslararası bankalar açısından sıfır risk ağırlığı taşıyor. Bu nedenle yabancı hükümetler ve özel yatırımcılar, bu borcun yaklaşık 7,6 trilyon dolarını elinde tutuyor ki bu da mali piyasalardaki hazinelerin kabaca yüzde 31ine denk geliyor.
Ticaret açığının en önemli nedenlerinden biri
Doların hakimiyeti, İkinci Dünya Savaşından bu yana onu fiili küresel para birimi haline getirdiği için ABDnin sürekli büyüyen bir devlet borcu ile idare edilmesi nispeten kolay oldu. Ancak dolara olan yüksek talep aynı zamanda onları diğer para birimlerinden daha değerli kılma eğiliminde olduğundan Amerikan malları yabancı rakiplerine göre hep daha pahalı kaldı. ABDli ihracatçıları rekabet açısından dezavantajlı duruma düşüren bu olay ülkenin 1975ten beri her yıl ticaret açığı vermesinin en büyük nedenlerinden biri.
Merkez bankalarının dolar stokları
Dünya merkez bankalarının elinde tuttuğu tüm döviz rezervlerinin yüzde 58ini ABD Doları oluşturuyor. İkinci sırada yüzde 20 ile Euro var. IMFye göre Çin Yuanı ise yüzde 3ün altında.
Federal Rezervdeki araştırmacılar, 1999dan 2019a kadar Amerikadaki ticaretin yüzde 96sının ABD doları cinsinden faturalandırıldığını hesapladı.
Asyadaki ticaretin yüzde 74ü de böyle. Euronun hakim olduğu Avrupa dışında başka yerlerde ise dolar, ticaretin yüzde 79unu oluşturuyor.
Amerikanın para birimi o kadar güvenilir ki, bazı istikrarsız ekonomilerde iş yapan insanlar kendi ülkelerinin para birimi yerine dolar olarak ödeme talep ediyor.
Sri Lanka ve Lübnan örnekleri
Enflasyon ve yerel para biriminde baş döndürücü bir düşüş yaşamış olan Sri Lanka bunun bir örneği.
Bu yılın başlarında nakliyeciler ödemelerini dolar olarak alamadıkça acil ihtiyaç duyulan bin konteynerlik gıdayı bırakmayı reddetti. İthalatçılar tedarikçilere ödeme yapacak dolar bulamayınca sevkiyatlar Kolombodaki rıhtımlarda birikti.
Temel Gıda İthalatçıları ve Tüccarları Derneği Sözcüsü Nihal Seneviratne, Dolar olmadan hiçbir işlem yapamayız çünkü ithalat yaptığımızda, sağlam para birimi kullanmalıyız diyor.
Aynı şekilde enflasyonun yükseldiği ve para biriminin değer kaybettiği Lübnanda birçok dükkan ve restoran dolar ile ödeme talep ediyor. 2000 yılında Ekvador da ekonomik bir krize girdiğinde halk kendi para birimleri olan Sucreyi önemli ölçüde Dolar ile değiştirmişti.
Belirtileri Türkiyede de başlayan bu sürece Dolarizasyon adı veriliyor.
Dolar sığınak olmaya hep devam etti
ABDde bir kriz çıktığında bile, dolar yatırımcılar için sığınak olma özelliğini kaybetmiyor.
2008in sonlarında, ABD emlak piyasasının çöküşü yüzlerce bankayı ve finans şirketini devirdiğinde dolar değer kaybetmedi. Aksine değerlenmeye devam etti.
Dünyanın en iyi üniversiteleri bu ülkede oldukça öğrenciler eğitim için buraya gelmeye devam edecek. Dünyanın en ileri teknolojileri burada üretildikçe katma değeri yüksek ürünler satılmaya devam edilecek. Dünyanın en güçlü ordusu olunduğu sürece Washingtonın ekonomik ortakları ve destekçileri olmaya devam edecek.
ABD, anlaşmazlığı çözmeden borç limitini aşarsa ve hazine ödemeleri temerrüde düşerse, Zandi en azından başlangıçta, belirsizlik ve korku nedeniyle bir panik ve kaçış yaşanacağını belirtiyor ancak küresel yatırımcıların kriz olduğunda her zaman gittikleri yerin eninde sonunda dolar olduğunu hatırlatıyor.
Yatırımcılar bir süre dolar yerine parayı ABD para piyasası fonlarına veya en iyi ABD şirketlerinin tahvillerine kaydırabileceği düşünülüyor.
