Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 3 Şubat’ta Ukrayna’yı ziyaret etti; Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski ile ortak basın toplantısında, Ukrayna’nın Kırım dahil toprak bütünlüğünü desteklediklerini vurguladı; Rusya ile krizde Türkiye’nin arabuluculuk teklifini yeniledi.
Aynı basın toplantısında Zelenski’nin açıklaması da dikkat çekiciydi. Zelenski, Türk yapımı insansız hava araçlarının üretileceği bir fabrika için anlaşma imzalanmasının planlandığını Erdoğan’ın ziyareti öncesi açıklayan Ukrayna Savunma Bakanı Oleksii Reznikovun sözlerini doğruladı.
‘’Bugün imzaladığımız anlaşma, BAYKAR Makina İHA’larının Ukrayna’daki üretimini genişletecek diyen Zelenski, havacılık ve savunma sanayilerinde işbirliğinin, stratejik ortaklığın lokomotiflerinden biri olduğunu söyledi.
Savunma Bakanı Reznikov’un açıklamasına göre Ukrayna’da fabrika Baykar Makina’nın ürettiği Bayraktar İHA’larını Ukrayna yapımı parçalarla üretecek ve yıl sonuna kadar faaliyete geçecek.
‘’Teknolojik içerik açısından bu İHA, Ukrayna-Türk Bayraktar olacak diyen Reznikov, ayrıca Ukraynalı pilotlara farklı kategorilerdeki İHAları kontrol etmenin öğretileceği bir eğitim merkezi kurulacağını da açıkladı.
Ukraynanın Türkiye Büyükelçisi Vasyl Bodnar da bir tüzel kişiliğin halihazırda kayıtlı olduğunu ve Ukraynadaki Baykar fabrikasının inşaatına başlamak için bir arsa satın alındığını, geçen Aralık ayında açıklamıştı.
Türkiye ve Doğu Avrupa politikaları üzerine çalışan uluslararası ilişkiler uzmanı Dimitar Bechev’e göre, Ukrayna’nın savunma sanayinde farklı arayışlara girmesinin temelinde 2014’te Rusya’nın Kırım’ın ilhakı ile başlayan süreç var. VOA Türkçe’ye konuşan Bechev, ‘’Ukrayna, eski Sovyet askeri sanayisi için kilit önemdeydi ve bu tesislerin çoğu Rus tedarik zincirlerine entegre durumdaydı; ancak 2014teki çatışmada bu bağ kesildi’’ diyor.
ABD Kongresi’nin araştırma servisinin kayıtlarına göre Ukrayna, Sovyetler Birliğinden tanklar ve zırhlı araçlar, uçaklar, radarlar ve elektronik gereçler, füzeler ve gemiler dahil olmak üzere geniş bir ürün yelpazesi imal edebilecek kapasiteye sahip bir savunma sanayii devraldı. Ukrayna savunma sanayinin çatı kuruluşu Ukroboronprom, devlet tarafından işletilen 130dan fazla şirketi gözetmekle yükümlü.
Ukroboronprom’un Türkiye’deki karşılığı Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB). SSB savunma alanındaki özel ve kamu şirketlerinin faaliyetlerinin koordinasyonundan sorumlu. İki ana üretici Türk Silahlı Kuvvetleri’nin iştiraki olan TUSAŞ ile özel firma olan Baykar.
1984’te kurulan firmanın ismi Bayraktar Kardeşler’in kısaltması. Baykar’ın teknik müdürü Selçuk Bayraktar ABD’de insansız hava araçları üzerine eğitim gördü.
Ukrayna Silahlı Kuvvetleri yaklaşık iki yıl süren görüşmelerden sonra, Türkiyeden 2019da 6 Bayraktar Tactic Block 2 (TB2) İHA ve 3 yer kontrol istasyonu satın aldığı 69 milyon dolarlık bir anlaşma imzaladı. 2021’in Temmuz ayında da 1 adet TB2 İHA kompleksi Ukrayna Deniz Kuvvetleri’ne teslim edildi.
Ukrayna Savunma Bakanlığı teslimatı, Facebook hesabından ‘’İrtifa kazanıyoruz! Donanma için ilk Bayraktar TB2 insansız saldırı aracı Ukraynaya teslim edildi. Aracın kesin kabul testlerini yapıyoruz’’ mesajıyla duyurdu.
Ukrayna’nın savunma ürünlerinin ihracatından sorumlu olan Ukroboronprom şirketine bağlı Ivchenko-Progress, Motor Sich, halen yüksek irtifa uzun dayanıklılığa sahip (TİHA) taarruzi insansız hava aracı Akıncı’nın motorlarını üretmeye başladı.
Taraflardan gelen açıklamalar bu anlaşmalardan duyulan memnuniyeti açıkça ortaya koyuyor. Netlik taşımayan unsur ise Türkiye ile Ukrayna arasındaki bu alışverişin kapsamı. Ukrayna’ya satılan taktik sınıfı SİHA’ların uydu haberleşmesi yok, yani yer istasyonlarına bağlı olarak belli bir menzilde uçuyorlar. Ukrayna basını, devir teslimin, Türk uzmanların Ukrayna hava sahasında yıllarca süren deneme uçuşları ve mürettebat eğitimi sonunda yapıldığını yazdı. Ancak satış anlaşmasının detayları gizli tutulduğundan, açık kaynaklarda eğitim şartları, kaç Türk uzmanın nerede görev yaptığı ile ilgili net bir açıklama yok.
Ukrayna’nın toplamda kaç adet TB2 aldığı ve elinde kaç Bayraktar SİHA’sı bulunduğu da net değil. Ukrayna 26 Ekim 2021’de Türk yapımı SİHA’yı, Donbas bölgesinde ilk defa kullanmış ve Rus yanlısı ayrılıkçı güçlere ait topçu bataryasını vurmuştu.
Saldırı emrini veren dönemin Ukrayna Genelkurmay Başkanı Sergey Şaptala, Kievin envanterindeki Bayraktar TB2 SİHAlarının sayısını arttırma hedeflerini geçen Ekim ayında açıklamıştı.
Başkomutan Valeri Zaluzhny de Azeri basınına yaptığı açıklamada Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin envanterinde şu anda 12 adet Bayraktar TB2 SİHA bulunduğunu ve 24 adet daha almayı planladıklarını bildirmişti. ABD basınına geçen Aralık ayında bilgi veren Türk kaynaklarsa Türkiye’nin, Ukrayna’ya daha önce açıklanan sayılardan çok daha fazla TB2 tedarik ettiğini öne sürüyor.
Dış politika uzmanı Dimitar Bechev’e göre Ukraynanın elinde daha fazlasına sahip olduğuna inanmamak için hiçbir neden yok ve Rusya’nın tepkisinin sınırlı kalması, gerçek sayının neden bilinmediğini açıklayabilir.
Bechev’e göre Türk SİHA’ları çatışma sahasında oyunun kurallarını değiştirecek bir etkiye sahip değil bu nedenle de mesela Donbas’ta kullanıldığında Rusya’nın tepkisi çok şiddetli olmadı.
Rus hava savunmasının çok daha sofistike olduğuna dikkat çeken Bechev, ‘’Yani bu insansız hava araçları sayesinde Ukrayna Donbası geri alabilir ve ülkenin gidişatını değiştirebilir diye bir şey yok. Ruslar bazı SİHA konuşlandırmalarına tahammül edebilir, onlar için dünyanın sonu olmayacak. Rusyanın Ukraynadaki çıkarları için hayati bir tehdit değil. Rahatsız edici ama Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkileri alt üst edecek bir şey değil. Yani Rusya biz dış politika analistlerinin bazen inandığı kadar endişeli olmayabilir’’ dedi.
Washington Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü Türkiye Masası Direktörü Soner Çağaptay ise Türk SİHAlarının savaş alanında Ukraynalılar için bir fark yarattığını düşünenlerden. VOA Türkçeye konuşan Çağaptay, Bunlar çok etkili insansız hava araçları ve Ukraynalıların Ruslara ve Rus donanımına karşı önemli saldırılar yapmasını sağlıyor yorumumunda bulundu.
Atlantik Konseyi’nde geçen hafta düzenlenen ‘’Rusya-Ukrayna Çatışması ve Türkiye’ye Etkileri’’ başlıklı paneli yöneten ABD’nin eski Bakü Büyükelçisi ve Avrasya uzmanı emekli diplomat Matthew Bryza ise Ankara’nın Kiev’e SİHA satışlarının Rus ordusunun Ukrayna’da bir maceraya atılmasına karşı caydırıcılık sağladığını söyledi. Ancak Bryza, Ukrayna kaç adet SİHA satın alırsa alsın, Rusya’nın askeri kapasitesi nedeniyle, olası bir operasyonun gidişatını etkilemeyeceğini de belirtti. Bryza, ‘’Türkiye’nin Ukrayna’ya dron satışları savaş meydanında çok etkili olmayacaktır ama siyasi etkileri var’’ dedi.
Aynı etkinlikte konuşan Ukrayna Başbakanlığının eski dış politika danışmanı Yevgeniya Gaber de ülkesinin birkaç İHA ile sorunlarının çözülmeyeceğinin farkında olduğunu söyledi.
Çalışmalarını Kiev’deki Carleton Üniversitesi Çağdaş Türkiye Çalışmaları Merkezi’nde sürdüren Gaber, Ukrayna’nın Ankara Büyükelçiliği’nde de görev yapmış bir isim. Gaber, ‘’SİHAların oyunu değiştiren rolü, siyasi destek ve diplomatik destek. Bu, Moskovaya da çok önemli bir siyasi mesaj. Bir şey olursa, Türkiye sadece bir yerde durup Ukrayna’yı olup biteni izlemeyecek. Batılı ortaklarıyla şu anda tüm sorunlarına ve bazı karmaşık ilişkilerine rağmen Türkiye bir NATO üyesi olduğunu hatırlatıyor. Rusya ile ilişkilerdeki kriz gibi durumlarda, Türkiyeden duyduğumuz her zaman şudur NATO taahhütlerimize uygun hareket edeceğiz. Bu yüzden Ukraynanın egemenliğini destekleyeceğiz ve ayrıca NATO ortaklarımızla birlikte hareket edeceğiz.’ Bence bu tür siyasi mesajlar bize çok yardımcı oluyor ve bu da Rusya’ya baskıyı arttırıyor. Bu insansız hava araçları gerçekten tırmandırmak için değil, daha çok gerilimi azaltmak için’’ diye konuştu.
Peki ABD, Türkiye’nin İHA diplomasisinin neresinde? ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, geçen hafa bir basın brifinginde VOA Türkçe’nin İHA satışları ile ilgili sorusunu yanıtlamış ve ‘’ Türkiye gibi bir NATO müttefiki ile Ukrayna arasındaki bu savunma işbirliğinin bölgesel istikrarı ve Ukraynanın kendini savunma kabiliyetini güçlendirdiğini düşünüyoruz’’ demişti.
Ancak Price, savunma teçhizatının silahlı çatışma yasalarına uygun olarak ve sivillerin zarar görmesini önleyecek uygun şekilde kullanılmasını şiddetle savunduklarını vurgulamıştı.
