13 yıllık iç savaşın ardından 27 Kasımda Suriyedeki muhalif isyancılar bir operasyon başlatarak Suriyenin ikinci büyük şehri Halepi, ardından Hama ve Humusu hızlı bir şekilde kontrol altına aldı.
Yaklaşık 10 gün içinde Şama kadar ilerleyen operasyonların ardından Suriyede Devlet Başkanı Beşar Esad döneminin sona erdiği birçok kaynak tarafından doğrulandı.
Bölgede etkin olan ve Reutersa konuşan bir diplomat ile Suriyenin muhalif kanadından bir kaynak, isyancı güçlerin yaklaşık altı ay önce saldırı planlarını Türkiyeye ilettiklerini belirtti.
Euronewste yer alan habere göre iki yetkilinin aktardığına göre, muhalif güçlerin Türkiyenin üstü kapalı onayını aldıklarını hissettiklerinde Devlet Başkanı Beşar Esadın iktidarını devirmek için bir fırsat yakalandığı düşünüldü.
Muhalif güçlerin, yaklaşık iki hafta önce başlatılan operasyonun ilk hedefi olan Suriyenin ikinci kenti Halepin ele geçirilmesindeki hızlı başarısı neredeyse herkesi şaşırttı. Bir haftadan biraz daha uzun bir süre içinde Heyet Tahrir Şam (HTŞ) ile Suriye Milli Ordusunun öncülük ettiği muhalif gruplar Şama ulaştı ve pazar günü Esad ailesinin elli yıllık iktidarına son verdi.
Yıldırım hızındaki ilerleyişi, Esad karşıtı güçler için bütün koşulların kendileri için neredeyse mükemmel bir şekilde oluştuğuna dayanıyordu: Esadın ordusunun morali bozulmuş ve bitkin düşmesi; başlıca müttefikleri İran ve Lübnan Hizbullahı İsraille çatışmalar nedeniyle ciddi şekilde zayıflamıştı; ve diğer önemli askeri destekçisi Rusyanın dikkati dağılmış ve Suriyedeki ilgisini yitirmişti.
Bölgedeki bir diplomat ve Suriye muhalefetinin bir üyesi olan kaynaklar, isyancıların savaşın ilk günlerinden beri Suriye muhalefetinin ana destekçisi olan Türkiyeye haber vermeden ilerlemelerinin mümkün olmadığını söyledi.
Türkiyenin Suriyenin kuzeybatısında askerleri bulunuyor ve Suriye Milli Ordusu (SMO) da dahil olmak üzere bazı isyancılara destek veriyor - ancak ittifakın ana grubu HTŞyi bir terörist örgüt olarak tanımlıyor.
Diplomat, isyancıların cesur planının HTŞ ve daha çok Ebu Muhammed Colaninin (Ebu Muhammed el-Golani - gerçek adıyla Ahmed Hüseyin el Şara) fikri olduğunu söyledi.
El Kaide ile olan eski bağları nedeniyle Colani, Washington, Avrupa ve Türkiye tarafından terörist olarak tanımlanıyor.
Ancak son on yılda, daha önce Nusra Cephesi olarak bilinen HTŞ, İdlib merkezli bir yarı-devlet yönetirken imajını yumuşatmaya çalıştı ve uzmanlara göre burada ticari faaliyetlerden ve halktan vergi aldı.
Suriyenin kuzeybatısındaki çatışmaları yatıştırmak için 2020de Rusya ile bir anlaşma yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğanın hükümeti, sınırını geçecek yeni bir mülteci dalgasına yol açacağı endişesiyle uzun süredir böylesine büyük bir isyancı saldırısına karşı çıkıyordu.
Ancak kaynaklar, isyancıların bu yılın başlarında Ankaranın Esada yönelik tutumunun sertleştiğini hissettiklerini ve Erdoğanın Suriyeyi rejim ile bir dizi yabancı destekçiye sahip isyancı gruplar arasında bölünmüş bırakan askeri çıkmaza siyasi bir çözüm getirmeyi amaçlayan tekrarlanan tekliflerini reddettiğini söyledi.
Suriyeli muhalif kaynak, Ankaranın Esadı devreye sokma girişimlerinin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından isyancıların Türkiyeye planın ayrıntılarını ilettiğini söyledi.
İletilen mesaj genel hatlarıyla şunu içeriyordu: “Diğer yol yıllardır işe yaramadı - o yüzden bizimkini deneyin. Hiçbir şey yapmak zorunda değilsiniz, sadece müdahale etmeyin.”
Uluslararası alanda tanınan Suriyeli muhaliflerin yurtdışındaki lideri Hadi Al-Bahra geçen hafta Reutersa yaptığı açıklamada HTŞ ve SMOnun operasyon öncesinde “sınırlı” bir planlama yaptıklarını ve “birbirleriyle çatışmak yerine işbirliği yapma” konusunda anlaştıklarını söyledi.
Türk ordusunun silahlı grupların ne yaptığını ve neyi tartıştığını gördüğünü de sözlerine ekledi.
Pazar günü Dohada konuşan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Erdoğanın son aylarda Esada ulaşma çabalarının başarısız olduğunu ve Türkiyenin “bir şeylerin olacağını bildiğini” söyledi.
Ancak Türkiyenin Dışişleri Bakan Yardımcısı Nuh Yılmaz Pazar günü Bahreynde düzenlenen Orta Doğu konulu bir konferansta Ankaranın saldırının arkasında olmadığını ve istikrarsızlıktan endişe duyduğunu söyleyerek onay vermediğini söyledi.
Türkiye Dışişleri ve Savunma bakanlıkları Reutersın Halep operasyonu konusunda HTŞ-Ankara mutabakatına ilişkin sorularına doğrudan yanıt vermedi.
Türkiyenin savaş hazırlıklarından haberdar olup olmadığına ilişkin sorulara yanıt veren bir Türk yetkili Reutersa “HTŞ bizden emir ya da talimat almıyor (ve) operasyonlarını bizimle koordine etmiyor” dedi.
En savunmasız anı yakalandı
İsyancılar Esadın en savunmasız olduğu anda saldırırken, başka yerlerdeki savaşlar nedeniyle dikkati dağılmış olan askeri müttefikleri Rusya, İran ve Lübnan Hizbullahı, yıllardır onu ayakta tutan kararlı ateş gücünü harekete geçiremedi.
Suriyenin zayıf silahlı kuvvetleri direnemedi. Reutersa konuşan bir rejim kaynağı, yolsuzluk ve yağma nedeniyle tankların ve uçakların yakıtsız kaldığını söyledi ki bu da Suriye devletinin içinin ne kadar boşaldığının bir göstergesiydi.
İntikam korkusu nedeniyle isminin açıklanmasını istemeyen kaynak, son iki yılda orduda morallerin ciddi şekilde bozulduğunu belirtti.
Orta Doğu odaklı bir düşünce kuruluşu olan Century Internationalda çalışan Aron Lund, HTŞ liderliğindeki koalisyonun savaş sırasında daha önceki tüm isyancı güçlerden daha güçlü ve tutarlı olduğunu söyledi ve “bunun büyük bir kısmı Ebu Muhammed Colaninin eseri” dedi. Ancak, rejimin zayıflamış olmasının belirleyici ana faktör olduğunu söyledi.
Yetkili, “Halepi bu şekilde kaybettikten sonra rejim güçleri bir daha toparlanamadı ve isyancılar ilerledikçe Esadın ordusu zayıfladı” dedi.
Herkes biraz karşı koyma bekliyordu
İsyancıların ilerleme hızı, 5 Aralıkta Hamanın ele geçirilmesi ve hükümet güçlerinin Şamı kaybettiği Pazar günü ve civarında Humusun düşmesiyle beklentilerin ötesine geçti.
Suriye dışında bulunan ve küçük bir muhalif grup olan Suriye Liberal Partisi Başkanı Bassam Al-Kuwatli, Bir fırsat penceresi vardı ama kimse rejimin bu kadar hızlı çökmesini beklemiyordu. Herkes biraz karşı koyma bekliyordu,” dedi.
İsminin açıklanmaması kaydıyla konuşan ABDli bir yetkili, Washingtonun Türkiyenin isyancılara verdiği genel destekten haberdar olduğunu ancak Halep saldırısı için Türkiyenin üstü kapalı bir onayından haberdar olmadığını söyledi.
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi, Türkiyenin rolüne ilişkin yorum talebine hemen yanıt vermedi.
ABDnin seçilmiş Başkanı Donald Trump Pazar günü yaptığı açıklamada Rusyanın Esadı terk etmesinin Esadın düşüşüne yol açtığını ve Moskovanın Esadı en başta hiç korumaması gerektiğini, daha sonra da Ukraynada hiç başlamaması gereken bir savaş yüzünden Suriyeye ilgisini kaybettiğini ekledi.
İsrail Başkanı Binyamin Netanyahu Pazar günü yaptığı açıklamada ülkesinin Hizbullahın zayıflatılmasındaki rolüne dikkat çekerken, Reutersa konuşan kaynaklar Hizbullahın Cumartesi günü Suriyede kalan askerlerini geri çektiğini söyledi.
Rakamlarla Suriyedeki iç savaş
Birleşmiş Milletler (BM), 2010ların başında Arap dünyasının büyük bölümünü kasıp kavuran Arap Baharı protesto hareketinin bir parçası olarak 2011de Esadı devirmek için yapılan devrimle alevlenen Suriyedeki iç savaşın ülkeye tarif edilemez bir zarar verdiğini belirtiyor:
14 milyondan fazla kişi yerinden edildi, dünyanın en büyük mülteci krizi yaşandı.
Bugün yaklaşık 5,5 milyon Suriyeli mülteci Türkiye, Lübnan, Ürdün, Irak ve Mısır olmak üzere Suriyeye komşu beş ülkede yaşıyor.
Almanya 850.000den fazla Suriyeli mülteciyle ülkeye komşu olmayan en büyük ev sahibi ülke konumunda.
7,2 milyondan fazla Suriyeli ülke içinde yerinden edilmiş durumda.
Nüfusun yüzde 90ı yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
Nüfusun yüzde 70i insani yardıma muhtaç durumda.
