İsveç ve Finlandiya neden NATO üyesi olmak istedi?

Finlandiya resmi olarak Nisan ayında NATO’ya katıldı. Böylece İttifak’a üye ülke sayısı 31e çıktı.

İki İskandinav ülkesi uzun süredir askeri tarafsızlığını koruyordu, ancak bu durum Şubat 2022de Rusyanın 2. Dünya Savaşından bu yana Avrupa kıtasındaki en büyük savaşı çıkararak, Ukrayna’yı işgal ettiğinde değişti.

Neden şimdi katılıyorlar?
Rusya lideri Vladimir Putinin büyük çaplı işgali, İsveç ve Finlandiyayı savunmasız bırakarak, Avrupa’nın kuzeyinde uzun süredir devam eden istikrar hissini paramparça etti.
Finlandiya’nın eski Başbakanı Alexander Stubb, Rus birlikleri geçen yıl Ukraynayı işgal eder etmez, ülkesinin NATO’ya katılmasının an meselesi olduğunu söyledi.

Birçok Fin için savaş, unutulması zor olan, aşina oldukları bir durum.

Sovyetler Birliği Finlandiya’yı işgal ettiğinde 1939’un sonlarıydı. Fin ordusu sayıca çok az olmalarına rağmen üç aydan uzun bir süre yoğun bir mücadele yürüttü. Finlandiya 1940’ın Mart’ına kadar dayandı ancak doğusundaki Karelia bölgesini Rusya’ya kaybetti.

İşgal edilmeseler de topraklarının yüzde 10’unu kaybettiler.

Helsinki Üniversitesinden siyaset bilimci Iro Sarkka, Ukraynada olan biteni izlemenin, o günleri yeniden yaşamak gibi olduğunu söylüyor. Finlerin, Rusya ile olan 1.340 kilometrelik sınırına bakarak, Bu bizim de başımıza gelebilir mi? diye düşündüklerini söylüyor.

İsveç de son yıllarda kendini tehlikede hissetti.

İsveçin askeri zayıflığı, 2013te Rus bombardıman uçakları Stockholme bir saldırı simülasyonu yaptığında ve İsveçin onları savuşturmak için NATOnun yardımına ihtiyaç duyduğunda tam olarak ortaya çıktı.

2014te İsveçliler, Stockholm takımadalarının sığ sularında bir Rus denizaltısının gizlice salındığına dair haberlerle şaşkına dönmüştü.

2018de her haneye, 1991den beri ilk kez, ordu tarafından kriz veya savaş çıkarsa başlıklı kitapçık gönderildi.



Orduları ne kadar büyük?
Yalnızca 5,5 milyonluk bir nüfusu olan Finlandiyanın, askere alınan kişilerden oluşan ordusu oldukça eğitimli ve büyük.
Her yıl en az 21.000 kişi askere alınıyor ve 900.000 yedek kuvvete sahip, bu nedenle savaş zamanı gücünün 280.000 askerden oluşabileceği tahmin ediliyor.

İsveçin askeri kapasitesi 57.000 kişi ile çok daha küçük. Ancak 2010da askıya aldığı zorunlu askerliği 2018in başında geri getirdi ve 6.000 kadar olan mevcut asker sayısı 2025te 8.000e çıkacak.

1990lardan itibaren İsveç, ordusunun büyüklüğünü azalttı ve bölgesel savunmadan ziyade dünya çapında barışı koruma misyonlarınlarına öncelik verdi. Ancak Rusyanın 2014te Kırımı işgal etmesi ve Baltık bölgesinde giderek artan bir şekilde tehdit oluşturması bu durumu tersine çevirdi.



Ne değişecek?
Bazı açılardan, pek bir şey değişmeyecek. İsveç ve Finlandiya 1994te NATOnun resmi ortakları oldular ve o zamandan beri İttifak’a çok büyük katkılarda bulundular. Soğuk Savaşın sona ermesinden bu yana birçok NATO misyonunda yer aldılar.
İki ülke, bir üye devlete yapılan saldırıyı tüm üye devletlere yapılmış sayan NATOnun 5. Maddesi kapsamında, nükleer güçlerden ilk kez güvenlik garantileri alacak.

Tarihçi Henrik Meinander, Sovyetler Birliğinin dağılmasından bu yana NATOya doğru birbirini izleyen küçük adımların ardından Finlerin zihinsel olarak üyeliğe hazır olduklarını söyledi.

1992de Helsinki, 64 ABD savaş uçağı satın aldı. Üç yıl sonra İsveçle birlikte Avrupa Birliğine katıldı ve o zamandan beri Finlandiya’nın tüm hükümetleri NATO’ya katılma seçeneğini gözden geçirdi.

Finlandiya, NATOnun üzerinde anlaşmaya vardığı savunma harcamasını GSYİHnın %2sine çıkarma hedefine çoktan ulaştı ve İsveç, 2026 yılına kadar bunu gerçekleştirmeyi planlıyor.

İsveç, Soğuk Savaş sırasında tarafsız kalmış olabilir, ancak o sırada Baltık adası Gotlandda en az 15.000 kişilik bir kuvvet tuttu ve yakın zamanda oradaki varlığını yeniden inşa etti. Önümüzdeki yıllarda tam zamanlı ordusunu ve zorunlu askerliğini yapan kişilerden oluşan birliğini oluşturmayı umuyor.



Riskler neler?
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, NATOnun genişlemesinin ülkesinin güvenliğine doğrudan bir tehdit oluşturduğuna inanıyor ve geçen yıl Ukrayna savaşını başlatmasının nedeninin bu olduğunu iddia ediyor. Ancak işgali, NATOnun menzilini genişletmeye hizmet ederek tam tersi bir etki yarattı.
Finlandiyanın katılımı, NATOnun Baltık Denizi üzerindeki etkisini daha da genişletti. Kremlin, misilleme olarak detaylarını belirtmediği “askeri-teknik önlemleri getirebileceği konusunda uyardı.

Rusya Dışişleri Bakanlığı, hem İsveç hem de Finlandiyanın NATO’ya katılmayı seçmeleri halinde sonuçları konusunda uyarıldıklarını söyledi.

Türkiye İsveçe üye olması için yeşil ışık yakarken Kremlin, Finlandiya için gündemde olan önlemlerle karşılık vereceğini söyledi.

Bu önlemlerin ne olacağı hâlâ belirsiz. Rusya, nükleer silahlarını Belarusa taşıdığını ve bunların Finlandiya ve İsveçe ulaşabileceğini söylüyor.

Ancak eski Finlandiya Başbakanı Alexander Stubb, Rus siber saldırılarının, dezenformasyon kampanyalarının ve ara sıra hava sahası ihlâllerinin daha olası olduğu uyarısını yaptı.

NATO İsveç ve Finlandiya’yı daha güvenli bir yer haline getirecek mi?
NATO’nın 5. Maddesi uyarınca, Finlandiya saldırıya uğrarsa tüm üye ülkeler yardımına gitmeyi taahhüt etmiş oluyor. Bu yakında İsveç için de geçerli olacak. Üyelikleri ayrıca İskandinav ve Baltık bölgelerinin savunmasını çok daha kapsamlı hale getiriyor.
Ancak en azından İsveçte, üyeliğin olumsuz bir etkisi olacağına inanan önemli bir azınlık var.

İsveç Barış ve Tahkim Derneğinden Deborah Solomon, NATOnun nükleer caydırıcılığının gerilimi artırdığını ve Rusya ile bir silahlanma yarışına girilmesi riskini doğurduğunu savundu. “Bu karmaşık barış çabaları İsveçi daha az güvenli bir yer haline getirdi” dedi.

Bir başka korku da, İttifak’a katılması halinde İsveçin küresel nükleer silahsızlanma çabalarındaki lider rolünü kaybedecek olması.

İsveçteki NATO şüphecilerinin çoğu, İsveçin kendisini uluslararası bir arabulucu olarak konumlandırmak için tarafsızlığını koruduğu 1960lar ile 1980ler arasındaki döneme işaret ediyor.

Solomon, NATOya katılmanın bu hayali terk etmek olacağını söyledi.

Finlandiyanın tarafsızlığı çok farklıydı. Sovyetler Birliğinin 1948 tarihli bir dostluk anlaşması ile dayattığı bir barış şartı olarak ortaya çıktı. Ülkenin bağımsız kalmasının ve bu bağımsızlığı sürdürmesinin pragmatik bir yolu olarak görülüyordu.

Henrik Meinander, “İsveçin tarafsızlığı bir kimlik ve ideoloji meselesiyse, Finlandiyada bu bir varoluş meselesiydi” dedi. İsveçin NATO üyeliği hakkında bir tartışmayı göze alabilmesinin bir nedeninin, Finlandiya ve Baltık devletlerini tampon bölge olarak kullanması olduğunu söyledi.

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Finlandiya tarafsız kalmayı bıraktı. Batıya döndü ve kendisini Sovyet etki alanından uzaklaştırmaya çalıştı.

Türkiye İsveç ve Finlandiya’nın üyeliğine neden karşı çıktı?
Türkiye ve daha az ölçüde Macaristan başlangıçta her iki ülkenin başvurusuna da karşı çıktı.
Ankara, İskandinav ülkelerini, PKK ile Türkiyenin 2016daki darbe girişiminden sorumlu tuttuğu Gülen yapılanmasını desteklemekle suçladı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, sokaklarında teröristler olan bir ülke nasıl olur da NATOya katkıda bulunabilir dedi.

Başlıca talebi, siyasi, mali ve silah desteğinin sona erdirilmesiydi.

İsveç, Haziran 2023te terör yasalarını, aşırılık yanlısı bir grup içerisinde yer alarak onu desteklemeyi yasaklayacak şekilde güncelledi ve haftalar sonra bir Kürt, terörü finanse etmeye teşebbüs etmekten hapse atıldı.

Ancak, İsveçin üyelik talebine karşı çıkmasının ana nedeninin, Ankaranın ABDnin F-16 savaş uçakları satışını kabul etmeyi beklemesi olduğuna dair Türkiye tarafından reddedilen bazı iddialar vardı.