İsrail ile Gazze arasında yaşanan çatışmalar, dünyadaki tüm savaşlar gibi İkinci Dünya Savaşının ardından ortaya çıkan karmaşık bir uluslararası hukuk sistemi kapsamına giriyor.
Bu sistem, devletlerin askeri güç kullanmasını ve düşmanlıkların yürütülmesini düzenliyor.
Ancak günümüzde hemen hemen her savaşta olduğu gibi şu anda Hamas ile İsrail devletinin eylemlerinin yasallığı tartışılıyor.
Doğu Kudüs ve İsrail dahil işgal altındaki Filistin topraklarına ilişkin Birleşmiş Milletler (BM) Bağımsız Uluslararası Soruşturma Komisyonu, 10 Ekimde yaptığı açıklamada son günlerde her iki tarafta savaş suçlarının işlenmiş olabileceğine dair kanıt bulunduğunu ve uluslararası hukuku ihlal eden ve sivilleri hedef alan herkesin suçlarından sorumlu tutulması gerektiğini söyledi.
Peki savaş durumlarında tarafların eylemlerini hangi yasalar ve mahkemeler denetliyor? Yasalara İsrail taraf mı? Ne tür davranışlar savaş suçları kanununu ihlal edebilir?
Çatışma hangi yasalarla denetleniyor?
Dünyanın büyük bir kısmında kabul gören silahlı çatışma kuralları, tüm Birleşmiş Milletler (BM) üye devletleri tarafından onaylanan ve uluslararası savaş suçları mahkemelerinin kararlarıyla desteklenen 1949 Cenevre Sözleşmesiyle ortaya çıktı.
Silahlı Çatışma Hukuku veya Uluslararası İnsani Hukuku diye adlandırılan bu hukuk sistemi, sivillere, askerlere ve savaş esirlerine yönelik muameleyi düzenleyen bir dizi anlaşmadan oluşuyor.
Bu, Hamas gibi organize silahlı örgütleri kadar hükümetlerin de eylemlerini kapsıyor.
İsraildeki saldırılarıyla Hamasın ve işgal altındaki Filistin topraklarına yönelik saldırılarıyla İsrailin savaş suçu işlediği iddia ediliyor.
Tarafların kendi ülkelerinde yargılanmaması halinde, Laheydeki Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC), devreye girebilecek tek uluslararası hukuki organ.
Yerel mahkemeler savaş suçları davalarında evrensel yargı yetkisini uygulayabilir ancak bunun kapsamı oldukça sınırlı.
Evrensel yargı yetkisi, bir devletin ulusal yargı sistemine, kendi topraklarında, kendi vatandaşları tarafından veya kendi vatandaşlarına karşı işlenmemiş olsa bile belirli suçları soruşturma olanağı veriyor.
ICCnin kurulmasını sağlayan Roma Statüsü ise yerel yetkililerin devreye girmek konusunda isteksiz veya yetersiz olduğu durumlarda, mahkemeye üyelerinin topraklarında veya üyelerin vatandaşları tarafından işlendiği iddia edilen suçları soruşturma konusunda yasal yetki veriyor.
ICC, Salı günü yaptığı açıklamada etkisinin mevcut çatışmada işlenen olası suçlar için geçerli olduğunu ve delil toplamaya devam ettiğini söyledi.
ICCnin rolü ne?
Uluslararası Ceza Mahkemesi, 2002 yılında Laheyde kuruldu.
Mahkemenin 123 üye devletinde veya bu devletlerin vatandaşları tarafından işlenen savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve soykırım konusunda yargı yetkisi var.
ICC, bu suçların tamamını vahşet suçu diye tanımlıyor.
Çin, ABD, Rusya, Hindistan ve Mısır da dahil olmak üzere dünyanın büyük güçlerinin çoğu mahkemeye üye değil.
ICC, Filistini üye devlet olarak tanırken İsrail, mahkemenin yargı yetkisini reddediyor ve mahkemeyle resmi düzeyde ilişki kurmuyor.
Sınırlı bir bütçe ve personele sahip olan ICC savcıları halihazırda Ukrayna, Afganistan, Sudan ve Myanmar gibi 17 vakayı inceliyor.
Reutersa göre ICC, 2023 yılında Filistin topraklarındaki soruşturmalar için bütçesinden neredeyse 1 milyon euro ayırdı ve ek kaynak arıyor.
ICC, Mart 2021den bu yana işgal altındaki Filistin topraklarında 2014ten bu yana işlenen savaş suçu ve insanlığa karşı suç iddialarına ilişkin soruşturma yürütüyor.
Henüz mahkemeden herhangi bir tutuklama kararı çıkarmadı.
ICC, elindeki delillerin bir tarafın vahşet suçu işlediğine dair makul gerekçeler oluşturduğuna inandığında tutuklama emri verebiliyor.
Ne tür eylemler savaş suçu kabul ediliyor?
Cenevre Sözleşmesine göre askeri hedeflere yönelik saldırılar, uluslararası hukuka orantılı olmalı. Yani bu saldırıların aşırı düzeyde sivil yaşamına ve sivillerin eşyalarının kaybına neden olmamalı.
İsrail ile Hamas arasında 7 Ekimde başlayan çatışmalara ilişkin İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), sivillerin kasıtlı olarak hedef alınması, ayrım gözetmeyen roket saldırıları, sivillerin Filistinli silahlı gruplar tarafından rehin alınması, Gazzede yüzlerce Filistinlinin ölümüne neden olan misilleme hava saldırıları ve İsrailli yetkililerin Gazzeye uyguladığı ablukayı savaş suçu diye niteliyor.
HRW İsrail ve Filistin Direktörü Omar Shakir, Sivillerin kasten öldürülmesi, rehin alma ve toplu cezalandırma, hiçbir gerekçesi olmayan korkunç suçlar ifadelerini kullandı.
Rehin alma, cinayet ve işkence, Cenevre Sözleşmesi kapsamında açıkça yasaklanmışken, İsrailin tepkisi de savaş suçları soruşturmasına konu olabilir.
Salı günü İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant, 2,3 milyon kişinin yaşadığı Gazze Şeridine gıda ve yakıtın ulaşmasını engellemek için sıkı bir abluka uygulayacağını duyurarak BM yetkilileri ve insan hakları gruplarının eleştirilerine hedef oldu.
İnsanlar için günlük hayatın halihazırda zor olduğu Gazzede İsrailin aldığı yeni kararın tehlikeli olduğu vurgulandı. Son derece vahim insani durumun katlanarak kötüleşeceği belirtildi.
Gallant ayrıca, İsrailin Haması yeryüzünden sileceğine söz verdi.
Gallantın duyurduğu abluka, Hamasın askeri gücünü baltalamaya yönelik meşru bir araç yerine sivilleri hedef alıyorsa veya orantısız bulunuyorsa savaş suçu olarak kabul edilebilir.
Öte yandan Hamasın İsraildeki bir festivale yönelik saldırısında yaklaşık 260 kişi hayatını kaybetti.
Ayrıca Gazze sınırı yakınındaki çeşiti Kibbutz topluluklarında çok sayıda sivilin silahlı Hamas üyeleri tarafından öldürüldüğü aktarıldı.
Uzmanlar bu eylemlerin savaş suçları soruşturması kapsamında mutlaka değerlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
İsrailin kendini savunma hakkı
Hamasın İsraile saldırısının ardından birçok ülke lideri, İsrailin kendini savunma hakkına sahip olduğunu söyledi.
7 Ekim akşamı Beyaz Saraydan konuşan ABD Başkanı Joe Biden da bu yönde bir açıklama yaparak ABDnin İsraile desteğinin sağlam ve tereddütsüz olduğunu ifade etti.
Geçtiğimiz günlerde Netanyahu ile görüşmesi hakkında bilgi veren Biden, “Hukuka uygun şekilde hareket ettiğimizde İsrail ve ABD gibi demokrasilerin daha güçlü ve daha güvenli olduğunu konuştuk dedi.
Ancak İsrailin abluka kararının ardından Gazzeye insani yardımın ulaştırılamadığı belirtiliyor.
Pazartesi günü açıklama yapan BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, İsraili askeri operasyonlarını yürütürken sivilleri ve sivil alt yapıyı korumaya ve uluslararası hukuka uymaya çağırdı.
Guterres, İsrailin Gazzeyi tamamen kuşatmasından, gıda, yakıt ve elektrik tedarikini kesmesinden derin üzüntü duyduğunu söyledi.
