İran parlamentosu, evlilikte belirlenen ve boşanma hâlinde erkeğin kadına ödemekle yükümlü olduğu parayı belirleyen yasada değişiklik yaptı. Değişikliği “acil derecede gerekli” olarak nitelendiren milletvekilleri, yeni düzenlemeyi kadınların aile içi şiddete karşı daha iyi korunmasını öngören ve 14 yıldır tartışılan tasarıdan çok daha hızlı bir şekilde kabul etti.
Çeyiz yasasında yapılan değişiklik, boşanma durumunda bir erkeğin hapse girmemesi için ödemek zorunda olduğu paraya ilişkin yasal üst sınırı düşürüyor. Buna göre, bu sınır her biri yaklaşık sekiz gram altına tekabül eden 110 altın sikkeden 14 sikkeye indirildi. Evlilik öncesinde tarafların gönüllü olarak belirlediği bu tutar, İran’da kadınlar için hem boşanma hâlinde hem de miras hukukunda yasal olarak güvence altına alınmış tek mali dayanak niteliğinde.
Boşanmada mal paylaşımı yok
Boşanma söz konusu olduğunda, İran hukukunda Batı ülkelerinde olduğu gibi bir mal paylaşımı sistemi bulunmuyor. Erkek ölürse, eşi yalnızca taşınır mal varlığının sekizde birini alabiliyor. Ev veya arsa gibi taşınmazlar çocuklara, çocuk yoksa ölen eşin anne ve babasına geçiyor. Çocuk ve ebeveynin olmadığı durumlarda ise kadın mirasın dörtte birini alabiliyor, geri kalan kısmı devlete kalıyor.
Kadın hakları aktivisti Mahdieh Golroo, DW’ye yaptığı değerlendirmede, “İdeolojisi itibarıyla son derece kadın düşmanı bir sistemle karşı karşıyayız” diyor. 40 yaşındaki Golroo, İran’da kadın hakları ve demokrasi için verdiği mücadele nedeniyle defalarca gözaltına alınmış ve 2019’dan bu yana yurt dışında yaşayan bir isim.
Baş örtüsünün reddi toplumu değiştirdi
Golroo, 2022 yılında 22 yaşındaki Jina Mahsa Amini’nin polis nezaretinde hayatını kaybetmesinin ardından “Kadın, Yaşam, Özgürlük” sloganıyla ülke genelinde patlak veren protestolar sonrasında yaşanan toplumsal değişimlere dikkat çekiyor. Bu süreçte elde edilen kazanımları ve kadınların kendi kaderlerini tayin etme mücadelesinde sürdürdükleri direnişi vurguluyor.
Kamusal alanda zorunlu başörtüsünü takmayı reddeden kadınların, İran toplumundaki kadın algısını kalıcı biçimde değiştirdiğini belirten Golroo, “Bu mücadele ve sivil direniş henüz sona ermiş değil. Çünkü bu sistem, çeyiz yasasında yapılan değişiklikte olduğu gibi, kadın haklarını aşındırmanın yeni yollarını sürekli olarak buluyor” değerlendirmesini yapıyor.
Golroo’ya göre, “Kadınların daha fazla hak talebi, İran İslam Cumhuriyeti’nin kadınları eşit yurttaşlar olarak tanımayan ideolojisi ve siyasi kimliğiyle temel bir çatışma içinde” bulunuyor.
İran kadınları yeterince korumuyor
Bu çatışmanın en çarpıcı örneklerinden biri parlamentonun tutumunda görülüyor. Kadınları aile içi şiddetten korumayı amaçlayan bir yasa tasarısı 14 yıldır mecliste tartışılıyor. Defalarca değiştirilen ve içeriği zayıflatılan tasarıya rağmen, yasa bugüne kadar kabul edilmedi. Oysa İran’da kadınlara yönelik aile içi şiddet yaygın bir sorun. Bunun trajik örneklerinden biri, Kasım 2024’te gazeteci Mansure Kadiri Cavid’in avukat olan eşi tarafından bıçak darbeleriyle vurularak öldürülmesi oldu. Mansure Kadiri Cavid, kadın hakları üzerine kaleme aldığı araştırma yazılarıyla tanınıyordu.
Çocukların velayeti yalnızca babaya ait
Ailesinin aktardığına göre, Kadiri Cavid yıllarca aile içi şiddete maruz kaldı. Hukuki yollara başvurması halinde ise tek çocuğunun velayetini kaybedecekti. İran’da çocukların velayeti kural olarak babaya ait. Devlet desteğinin yetersizliği nedeniyle birçok mağdur yargı mercilerine başvurmuyor. Bu nedenle kadınlara yönelik aile içi şiddete dair güvenilir istatistikler oluşturmak da zorlaşıyor.
İnsan hakları avukatı ve Sakharov Ödülü sahibi Nesrin Sutude, DW’ye yaptığı açıklamada, “Eğer konu kadınların baskı altına alınmasıysa, siyasi sistem içinde şaşırtıcı bir hızla uzlaşma sağlanabiliyor” diyor ve ekliyor: “Kadın meselesi, tüm siyasi kanatların uzlaştığı ender konulardan biri ve hükümetin otoritesini pekiştirmek için kullandığı bir araç.”
Tahran’da yaşayan ve uzun süredir kamuoyunda başörtüsü takmayan Nesrin Sutude, İran’daki yönetimin son yarım yüzyılda kriz dönemlerinde gücünü nasıl sergilediğini defalarca gösterdiğini söylüyor: “Hükümet çözülemeyen sorunlarla karşı karşıya kaldığında, kontrol edilebilir gördüğü alanlara yöneliyor. Kadınların baskı altına alınması, devletin güç gösterisinin merkezi araçlarından biri haline geldi.”
Boşanma oranları Tahran’da yüzde 50’ye çıktı
Çeyiz yasasında yapılan değişiklik, sistemi dini ve geleneksel gerekçelerle, özellikle de ataerkil rol kalıpları üzerinden destekleyen muhafazakâr çevrelere verilmiş bir mesaj olarak da değerlendiriliyor. Kadınlar bu normlara karşı yıllardır direniyor. Bunun göstergelerinden biri de İran’da artan boşanma oranları. ISNA haber ajansına göre, günümüzde evliliklerin yaklaşık yüzde 42’si boşanmayla sonuçlanıyor. Başkent Tahran’da bu oran yüzde 50’nin üzerine çıkmış durumda. Karşılaştırma yapmak gerekirse, Almanya’da boşanma oranı son dönemde yaklaşık yüzde 35 seviyesinde.
Kadınların çoğu parayı alamıyor
Boşanma hâlinde birçok kadın, çocukların velayetini elde edebilmek gibi talepler için, yasanın kendilerine tanıdığı bir hak olan parayı bir pazarlık unsuru olarak kullanıyor. Buna karşın, İranlı kaynaklara göre, söz konusu tutarı fiilen alabilen kadınların oranı son derece düşük ve yaklaşık yüzde 3 seviyesinde. Parayı ödemediği için hapse giren erkeklerin sayısı ise şu anda toplamda 3 binin altında.
Hapis cezası kalkıyor
Buna rağmen milletvekilleri, söz konusu yasada değişiklik yapmayı ve hapis cezasına yol açan üst sınırı 14 altın sikkenin karşılığına düşürmeyi gerekli gördü. Erkek, üzerinde anlaşılan paranın tamamını eşine ödemekle yükümlü olmaya devam etse de ödeme yapılmaması halinde artık hapis cezası tehdidi bulunmuyor. Bu borcun ne zaman ve hangi yollarla tahsil edileceği ise uygulamada çoğu zaman belirsizliğini koruyor.
Haberin kaynağına buradan ulaşabilirsiniz
