Üç ülke yaptıkları ortak yazılı açıklamada, ABDnin kararına karşı İrana itidal çağrısında bulunuyoruz; İran anlaşmanın getirdiği sorumluluklarını karşılamayı ve tam iş birliğini sürdürmeli dendi, imzacı diğer devletler Rusya ve Çin ile işbirliği sinyali verildi.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise anlaşmanın yükümlülüklerine bağlılık sözü verdi.
Öte yandan Ruhani, diğer imzacı ülkelerin ekonomik sorumluluklarını yerine getirmemeleri durumunda, Tahranın uranyum zenginleştirme çalışmalarına devam edeceğini söyledi.
Uranyum çalışmalarına hazırlık
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani diğer imzacı ülkelerle müzakereler yürütüleceğini söyledi. Kararı İrana karşı psikolojik savaş eylemidiye niteleyen Ruhani şöyle devam etti:
İran Atom Enerjisi Kurumuna gelecekte kısıtlama olmadan endüstriyel seviyede uranyum zenginleştirme faaliyetlerine devam etmemiz durumunda gerekli önlemleri almaları talimatında bulundum.
Bu kararı uygulamaya koymadan önce birkaç hafta bekleyip dostlarımız ve müttefiklerimizle, nükleer anlaşmanın diğer imzacılarıyla ve anlaşmaya sadık kalanlarla görüşeceğiz. Her şey ulusal çıkarlarımıza bağlı diye konuştu ve Dış politikamız dünya ile yapıcı ilişkiler kurmaya dayanıyor. Yaptırımlar olsun ya da olmasın kendi ayaklarımız üzerinde durmalıyız.
İran devlet televizyonu da Trumpın anlaşmadan çekilme kararının hukuka aykırı olduğunu ve uluslararası anlaşmaları yıktığını belirtti.
Nükleer faaliyetlerine getirdiği kısıtlamalar karşılığında Tahranın elde etmek istediği ekonomik faydaların müzakereleri için İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarifi, Avrupa ülkeleri, Çin ve Rusya ile görüşecek.
Ne olmuştu?
Anlaşma, Temmuz 2015te, Çin, Almanya, Fransa, Rusya, İngiltere ve ABDden oluşan P5+1 ülkeleri ile imzalanmış, İranın uranyum zenginleştirme çalışmalarını kısıtlaması karşılığında bazı ekonomik yaptırımların kaldırılması kararı alınmıştı.
Trump, İran nükleer anlaşmasını felaket olarak niteleyerek anlaşmadan çekilmekle tehdit etmişti.
İranın bölgedeki hamlelerini kısıtlamadığı ve ülkenin füze denemelerine engel olmadığını söyleyen Trump, Avrupalı güçlerin anlaşmadan çekilme çağrılarına rağmen kararını verdi.
Trump, Beyaz Sarayda yaptığı basın toplantısında nükleer anlaşmadan çekilerek yaptırımları yeniden yürürlüğe sokacaklarını söyledi.
Dünya nasıl tepki gösterdi?
ABDyi ikna çabaları sonuçsuz kalan İngiltere Başbakanı Theresa May, Almanya Başbakanı Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, anlaşmaya bağlı kalarak İranın yanında duracaklarını söyledi.
Macron, Twitterdan Fransa Almanya ve İngiltere, ABDnin anlaşmadan çekilmesini üzüntüyle karşılıyor. Nükleer silahsızlanma rejimi tehlike altında diye yazdı.
Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian ise anlaşmanın çökmediğini savundu.
Fransız RTL radyosuna konuşan le Drian, Pazartesi günü İngiltere, Almanya ve İranın anlaşmayı kurtarmak için görüşeceğini duyurdu.
Rusya Dışişleri Bakanlığı da Trumpın kararından büyük hayal kırıklığına uğradıklarını belirterek bu adımı uluslararası hukukun küstahça ihlali olarak niteledi.
İsrailin BM Büyükelçisi Danny Danon ise Trumpın kararını tarihi olarak niteledi ve Orta Doğuya güvenlik ve istikrar getirecek yeni bir dönemin başlangıcının habercisi dedi.
Danon, Terörü destekleyen ve istikrarsızlığı körükleyen bu rejime karşı oluşturulacak birleşik bir hareket, bölgemizi ve tüm uluslararsı topluluğu tehdit eden İran saldırganlığına bir son verecektir dedi.
Kalın: Yeni çatışmalara sebep olabilir
Türkiyeli yetkililer de Trumpın kararına tepki gösterdi.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ise ABDnin kararının istikrarsızlığa ve yeni çatışmalara sebep olabileceğini söyledi.
ABD’nin nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesi, istikrarsızlığa ve yeni çatışmalara sebep olacak bir karardır.
Çok taraflı anlaşma, diğer ülkelerle devam edecektir.
Türkiye, nükleer silahların her türüne karşı olan kararlı tutumunu sürdürecektir.
— Ibrahim Kalin (@ikalin1) May 8, 2018
Dışişleri Bakanlığı da kararı talihsiz bir adım olarak niteledi.
Yapılan yazılı açıklamada Türkiye, İranın nükleer programına ilişkin çözümün tek yolunun diplomasi ve müzakereler olduğunu her zaman savunagelmiş ve geçmişte de bu doğrultuda yoğun çaba göstermiştir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 2231 sayılı kararıyla anlaşmanın uygulanmasını takiple görevlendirilen Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), İranın Anlaşmaya uygun hareket ettiğini dönemsel raporlarıyla teyid etmektedir. Hal böyleyken ABDnin anlaşmadan çekilmeye karar vermiş olmasını talihsiz bir adım olarak değerlendiriyoruz dendi.
İranla anlaşmayı yapan ve Tahranın nükleer programı yüzünden uygulanan yaptırımları kaldıran eski ABD Başkanı Barack Obama ise Trumpın kararını ciddi bir hata olarak yorumladı.
Obama Anlaşma olmadan ABD Orta Doğuda yeni bir savaş ya da nükleer silah sahibi bir İran arasında baştan kaybedilmiş bir seçim yapmak zorunda kalır yazdı.
Obama Beyaz Sarayın son değerlendirmelerinin aksine anlaşmanın çalışıyor olduğunu da belirtti.
İran anlaşmasında neler var?
2015 yılında İran ABD, Çin, Rusya, Almanya, Fransa ve İngiltere ile nükleer faaliyetlerini sınırlandırmaya karşılık ekonomik yaptırımların kaldırılmasına yönelik bir anlaşma imzaladı.
Resmi adı Ortak Kapsamlı Eylem Planı olan anlaşmaya göre İran uranyum zenginleştirdiği santrifüjleri azaltma taahhüdünde bulunuyor.
Anlaşma koşulları İranın uranyum zenginleştirmeyi büyük anlamda azaltması ve nükleer silah yapmaya yetecek düzeye çıkarmamasını öngörüyor.
Anlaşmadan sonra İranın Natanz ve Fordo tesislerindeki santrifüj sayısı azaltıldı ve tonlarca az zenginleştirilmiş uranyum Rusyaya gönderildi.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansından denetçiler İranın nükleer tesislerinde teftiş yapma yetkisine sahipti.
Kaynak: BBC TÜRKÇE
