Guardian gazetesinin haberine göre, İngiltere dış istihbarat servisi MI6nın Kıbrıstaki İran istasyon şefi Norman Darbyshire, 1985 yılında verdiği röportajda ülkesinin darbedeki rolünü anlattı.
Euronewste yer alan haberde Granada TVnin 1985 yapımı İmparatorluğun Sonu: İran belgeseli kapsamında yapılan ancak hiçbir zaman yayınlanmayan röportaj, deşifresinin bir araştırma esnasında bulunmasıyla yeniden açığa çıktı.
Darbenin 67. yıl dönümü olan 19 Ağustosta yayınlanacak Darbe 53te canlandırılarak gösterilecek röportaja göre, İngiliz istihbaratının ABDyi darbeye katılmaya ikna etmesi yıllar sürdü. Bu arada MI6 ajanları, ajan devşirip, İran parlamentosu üyelerine bisküvi kutularına saklanan paralarla rüşvet verdi. Hatta MI6 ve CIA, Musaddıkı devirmek için Şah Rıza Pehlevinin kız kardeşini bile ikna etti.
Anglo-İran petrol şirketini millileştirmişti
Darbyshire, röportajında Plan, Şaha sadık olduğunu düşündüğümüz birimlerin, radyo istasyonu gibi şehirdeki kilit noktaları ele geçirmesini içeriyordu. dedi.
Nisan 1951de iktidara gelen Musaddıkın ilk icraatlarından biri, sonradan BP adını alacak Anglo-İran petrol şirketini millileştirmek oldu.
Ancak ajan Darbyshire, MI6nın Musaddıkı devirmek istemesinin ana nedeninin, İngilterenin, Musaddıkın Sovyet etkisine gireceğinden korkması olduğunu söyledi.
İngilterenin ilk darbe girişimi kapsamında, 1951de İngiliz Başbakan Yardımcısı Anthony Eden, üst düzey yetkililerine danışmadan, ajan Robert Zaehneri Meclis üyelerine ve diğer önde gelen İranlılara rüşvet vermekle görevlendirdi.
Darbe, 700 bin sterline mal oldu
Bu süreçte 1,5 milyon sterlinin üzerinde para harcanmasına rağmen başarısız olundu ve sonrasında Darbyshiredan şiddet de içerebilecek alternatif bir plan yapması istendi. Darbyshire, bu konuda, Darbe, 700 bin sterline mal oldu. Biliyorum çünkü ben harcadım. dedi.
Darbyshireın darbe planı, Musaddıkın İngiltere ile ilişkileri kesip, diplomatlarını ve casuslarını sınır dışı etmesiyle Ekim 1952de sekteye uğradı. Bunun üzerine Darbyshire, Beyruttaki CIA yetkililerinin kapısını çalarak onları ikna etmeye çalıştı.
Darbeye soğuk bakan ABDnin tavrı, Dwight Eisenhowerın Ocak 1953te başkan olarak göreve gelmesiyle değişti. Bundan sonra iki ülkenin istihbaratları birlikte çalışmaya başladı.
Hatta bir noktada, Darbyshire ve CIAdeki mevkidaşı Stephen Meade, Şahın kız kardeşi Eşrefi Pariste ziyaret ederek, ondan Tahrana gidip kardeşini ikna etmesini istediler.
Musaddıkın kaderi göreve geldiği an belirlenmişti
Darbyshire, Nisan 1953te Musaddıkın polis şefi General Mahmud Afşartusun kaçırılmasını organize ettiği itirafında da bulunurken, generalin öldürülmesinin plan dahilinde olmadığını öne sürdü.
19 Ağustos 1953te başarılı olan darbenin ardından Musaddık yargılandı ve 14 yıl sonra ölene kadar ev hapsinde tutuldu. Darbyshirea göre, Musaddıkın kaderi göreve geldiği an belirlenmişti.
İngilterenin darbedeki rolü bilinse de bugüne kadar İngiltere tarafından itiraf edilmiş değil. Bu nedenle röportaj, Londranın rolünün açıkça itiraf edilmesi açısından önem taşıyor.
