Hangi ülkeler doğuştan vatandaşlık veriyor?

ABD Başkanı Donald Trump, 6 Kasımdaki ara seçimlere günler kala yaptığı bir çıkışla yine gündem yarattı. Trump, ABD topraklarında doğan çocukların vatandaşlık kazanmasını sağlayan anayasal hakkı kaldırmak istediğini açıkladı. Amerikan Anayasasına göre bebekler, ebeveynleri ABD vatandaşı olmasa da, hatta belgesiz dahi olsa bu haktan yararlanabiliyor.

Trump Salı günkü açıklamasında, 1866 yılında Kongrede alınan kararla Anayasaya giren bu hakkı kastederek, Biz dünyada, bir kişinin gelip de bebek sahibi olduktan sonra bebeğinin ABD vatandaşı olduğu tek ülkeyiz” demiş ve söz konusu uygulamaya kararname yoluyla son vermenin mümkün olduğunu savunmuştu.


Ancak bu konuda görüş bildiren ABD Temsilciler Meclisi Başkanı dâhil birçok siyasetçi ve hukukçu, anayasada yer alan doğuştan vatandaşlık hakkının (jus soli) başkanlık kararnamesiyle kaldırılamayacağını belirtti.

Latince jus (hak) ile soli (toprak) kelimelerinden oluşan jus soli genellikle koşulsuz bir hak olarak bilinir. Fakat jus solinin koşullu olduğu durumlar da bulunuyor. Trump, ilk açıklamasının ardından tartışılmaya başlanan konuya dair yaptığı ikinci açıklamada ABD için de böyle bir durumun söz konusu olabileceğine işaret etti. Trump, Ülkemize milyarlarca dolara mal olan ve vatandaşlarımıza karşı büyük bir haksızlık olan sözde Doğuştan Vatandaşlık, bir şekilde sonlanacak. Anayasadaki 14üncü Değişiklik bunu kapsamıyor. Çünkü orada bu yüzden (ABD) yargı yetkisine tabi olan diye bir ifade var. Birçok hukuk uzmanı da aynı görüşte diye tweet attı.
  So-called Birthright Citizenship, which costs our Country billions of dollars and is very unfair to our citizens, will be ended one way or the other. It is not covered by the 14th Amendment because of the words “subject to the jurisdiction thereof.” Many legal scholars agree..... — Donald J. Trump (@realDonaldTrump) 31 Ekim 2018
Sergilediği göç karşıtı duruş, Trumpın 2016daki başkanlık seçimlerini kazanmasında etkili olmuştu. Trumpın bu nedenle 6 Kasımdaki ara seçimler öncesi bir kez daha aynı konu üzerinden Amerikan kamuoyu nezdinde puan toplamayı amaçladığı yorumları yapıldı.

Gerçekten tek ülke ABD mi?

Dünya genelinde birçok ülkede bebekler, jus solinin aksine kan bağı ile vatandaşlık kazanıyor. Yine Latince jus ve sanguinis (kan) kelimelerinden oluşan jus sanguinis uygulamasında, çocuklar ebeveynlerinin vatandaşlığını alıyor. Anne ile baba farklı milliyetten ise sıklıkla babanın vatandaşlığı çocuğa geçiyor.

Ancak ABD, Trumpın iddia ettiği gibi bu hakkı tanıyan tek ülke değil. ABD dışında 29 ülke daha topraklarında doğan çocuklara direkt vatandaşlık veriyor. Ancak bu vatandaşlık yönteminde yabancı diplomatların ya da ülkeyi işgal eden düşman güçlerin çocuklarına vatandaşlık verilmiyor.

Söz konusu uygulamayı sürdüren diğer 29 ülke şöyle:

Antigua ve Barbuda, Arjantin, Barbados, Belize, Brezilya, Kanada, Çad, Şili, Küba, Dominika, Ekvador, El Salvador, Fiji, Grenada, Guatemala, Guyana, Honduras, Jamaika, Lesotho, Meksika, Pakistan, Panama, Paraguay, Peru, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, Uruguay ve Venezuela.

Bu ülkelerin büyük bölümü, İngiliz hukukunu örnek alan hukuk sistemlerine sahipler. Birçoğu da yabancıları kendi topraklarına çekmek istedikleri için bu uygulamaya başvuran Orta ya da Güney Amerika ülkeleri.

Koşullu doğuştan vatandaşlık uygulayan ülkeler hangileri?

Birçok ülke, ebeveynlerden birinin bu ülkenin vatandaşı olması ya da yasal ikametinin bulunması gibi belli kriterlerin karşılanması hâlinde kişilere vatandaşlık veriyor.

Örneğin Dominik Cumhuriyetinin anayasası, yasa dışı olarak ikamet eden kişilerin çocuklarına vatandaşlık verilmesini uygulama dışında bırakıyor. Malezya anasayası ise ülke topraklarında doğmuş bir çocuğun vatandaşlık alabilmesi için ebeveynlerinin kalıcı oturum iznine sahip yabancılar olmasını şart koşuyor. Doğuştan vatandaşlık (jus soli) hakkını koşullu olarak veren diğer ülkeler arasında Avustralya, Kolombiya ve İrlanda bulunuyor.

Daha önce doğuştan vatandaşlık yasasını değiştiren ülkeler oldu mu?

Birçok ülke geçmişte bu konudaki kanunlarında değişikliğe gitti. Bunların büyük bölümü, söz konusu yasayı daha kısıtlı hâle getirmek için yapıldı. En fazla bilinen örneklerden biri Fransa. Diğer Avrupa ülkelerinin aksine Fransada 1993 yılına kadar, bu ülkede doğan tüm çocuklar hiçbir koşul olmadan Fransız vatandaşlığı kazanıyordu. Ancak artık Fransada dünyaya gelen çocuklar, Fransız vatandaşlığı talep edebilmek için 18 yaşına kadar beklemek zorunda.

Birleşik Krallık 1983te yaptığı değişiklik ile ebeveynlerden en az birinin Birleşik Krallıkta yasal olarak yerleşmiş olmasını şart kıldı. Hindistan ve Malta doğuştan vatandaşlık hakkını kaldırmıştı.

Almanya ise vatandaşlık yasalarını son dönemde nispeten esnetti. Daha önce sadece ebeveynlerin milliyetine göre vatandaşlık verilirken; 2000 yılından itibaren, Alman olmayan anne babaların çocukları doğduklarında ebeveynlerinden en az birinin asgari üç yıl kalıcı oturum izni olması ve sekiz yıldır Almanyada ikamet etmesi durumunda Alman vatandaşlığı kazanıyorlar.