Suriyenin kuzeybatısındaki küçük bir kasaba olan Cindereste yaşayan Meryem Ebu Atban, 7.8 büyüklüğündeki yıkıcı depremin üzerinden bir yıl geçtiğine inanamıyor. 42 yaşındaki kadın için 6 Şubat 2023ün ilk saatlerine dair anılar, acı verici bir şekilde canlılığını koruyor.
Ebu Atban yaşadıklarını DWye göz yaşları içinde anlatıyor: Güneş doğduğunda, ailemin yarısı ölmüştü. İki çocuğuma da mezar olan evimizin enkazına sadece birkaç metre uzaktaki bir çadırda yaşıyoruz. Kocam buradan gitmemizi önerdi ama ben reddettim. Çünkü nereye gidersek gidelim evlatlarımın görüntüleri gözlerimde canlanıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre, depremde en az 6 bin Suriyeli öldü. Ancak diğer bazı kuruluşlar, ölü sayısının 8 bini bulduğunu kaydediyor. Suriye İnsan Hakları Ağı adlı sivil toplum örgütü ise 10 bin 024 can kaybı olduğunu aktarıyor.
Türkiyede ise resmî rakamlara göre, depremde 50 bin 783 kişi hayatını kaybetti.
Esad siyasi rant peşinde
13 yıl süren iç savaşın ardından ülke, fiili olarak ikiye bölünmüş durumda: Bir tarafta Rusya ve İranın desteğiyle Devlet Başkanı Beşar Esad yönetiminin kontrol ettiği bölgeler, diğer tarafta ise Türkiye, ABD ve diğer ülkelerin desteklediği muhalif gruplar ve milislerin kontrolündeki bölgeler.
Depremden sonra günlerce Birleşmiş Milletler, Rusya, İran ve yaklaşık bir düzine komşu Arap ülkesi tarafından derhal teklif edilen, isyancıların elindeki kuzeybatı da dahil olmak üzere Suriyeye yapılacak her türlü yardımın, hükümet kontrolündeki başkent Şam üzerinden gitmesi gerektiği konusunda ısrar eden Esadın, Suriyenin lideri olarak konumunu yeniden güçlendirmesinde, bu siyasi parçalanma da bir bakıma yardımcı oldu.
Yetersiz finansman
Ancak bir yıl geçmesine rağmen ülkede durum düzelmiş değil. Avrupa Dış İlişkiler Konseyi Ortadoğu ve Kuzey Afrika Programı Direktörü Julian Barnes-Dacey, DWye yaptığı açıklamada, Suriye kesinlikle bir enkaz yığını görünümünde olmaya devam ediyor. Ülke, uluslararası gündemden düştü ve finansman seviyesi hayli yetersiz diyor.
İnsan Hakları İzleme Örgütü Ortadoğu ve Kuzey Afrika Bölümünün kıdemli araştırmacısı Hiba Zayadin ise DWye verdiği demeçte, Bir yıl sonra Suriyedeki insanî ve ekonomik kriz daha da kötüleşti. Hasar gören pek çok yapıya hâlâ dokunulmadı ve giderek daha fazla insanın, hayatta kalmak için neredeyse tamamen yardıma bağımlı olduğu bir dönemde, BM kuruluşlarının finansmanı azalıyor saptamasını yapıyor.
Cinderes kasabasının bir başka sakini Abdul Rezzak Halid El Sah’ın anlattıkları da maddi yetersizlikleri teyit ediyor. Depremde ailesinden tam 10 kişiyi kaybeden Abdul Rezzak, durumunu şöyle özetliyor: Bir yıl önce her şeyimi kaybettim ve tümüyle yardımsız kaldım. Kimse bana çadır vermedi, ben de borç para bulup bir tane almak zorunda kaldım. Şu ana kadar kimse bana herhangi bir maddi yardım ya da tazminat ödemesi yapmadı.
BMnin Suriyeden sorumlu bölgesel insanî yardım koordinatör yardımcısı David Carden, DWye yaptığı açıklamada, Geçen yılki Suriye İnsanî Müdahale Planının sadece %38i finanse edildi. Bu, krizin başladığı 2011den bu yana oransal olarak en az finanse edilen plan oldu diyor.
Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programına (WFP) göre Suriye, dünyada en fazla aç insanın bulunduğu 10 ülke arasında yer alıyor ve nüfusun yarısından fazlasını oluşturan yaklaşık 13 milyon Suriyeli açlık çekiyor. Buna rağmen WFP, ocak ayında finansman sıkıntısı nedeniyle Suriyedeki gıda yardımı programını sona erdireceğini açıkladı.
Depremden sonra Esadın yükselişi
İnsanî durum sadece isyancıların elindeki kuzeybatıda değil, hükümet kontrolündeki bölgelerde de çok kötü.
Washington merkezli düşünce kuruluşu Tahrir Ortadoğu Politikaları Enstitüsü (Tahrir Institute for Middle East Policy) araştırmacılarından Vefa Mustafa, DWye Depremden bu yana durum çok daha kötüye gitti. Depremden sonraki siyasi gelişmeler de bunda büyük ölçüde pay sahibi yorumunu yapıyor.
Depremin ardından Esad ile bağlarını koparmış olanlar da dahil birçok Arap ülkesi, Suriyeye yardım teklifinde bulunmuştu. Bu durum, ilişkilerin yeniden başlamasının yolunu açtı ve üç ay sonra, Mayıs 2023te Suriye yeniden Arap Birliğine kabul edildi. 22 ülkeden oluşan Birlik, Esad rejiminin kendi halkına reva gördüğü zulüm ve baskılar nedeniyle 2011 yılında Suriyeyi örgütten ihraç etmişti.
Çeşitli tahminlere göre Suriyedeki iç savaşta bugüne kadar yarım milyon ila 650 bin arasında insan hayatını kaybetti.
Vefa Mustafaya göre, Beşar Esad, geçmişte işlediği suçların yanı sıra halen sürdürdüğü zulmün hesabını verene kadar cezasızlığın tadını çıkarmaya devam ediyor.
