Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA), 1979da, İranda başbakanı deviren ve Şah Muhammed Rıza Pehlevinin iktidarını pekiştiren 1953 darbesini resmen demokratik olmayan bir darbe olarak tanımladı.
ABD Büyükelçiliğinin ele geçirildiğinde altı Amerikalı diplomatın kaçmasıyla ilgili yeni ayrıntıları bir podcastte yayınlayan CIA, Associated Presse CIA yönetimi halka karşı mümkün olduğunca açık olmaya kararlıdır açıklamasında bulundu.
Kurumun tarihiyle ilgili podcast yayınında Langley Dosyaları olarak adlandırılan iki bölümünde altı Amerikalı diplomatın kaçış öyküsünü anlatan kurum, Kanadanın İran Büyükelçisinin evinde saklanırken, iki kişilik bir CIA ekibi Tahrana girdi ve uydurma bir bilim kurgu filmi için keşif yapan bir ekibin üyeleri gibi davranarak ülkeden uçmalarına yardımcı oldu.
APnin sorularını yanıtlayan İranın Birleşmiş Milletler misyonu, 1953 darbesini İranın içişlerine acımasız Amerikan müdahalesinin başlangıcı olarak niteledi.
Misyondan yapılan açıklamada, ABDnin kabulü hiçbir zaman telafi edici bir eyleme ya da gelecekteki müdahalelerden kaçınmak için gerçek bir taahhüde dönüşmedi ve İran İslam Cumhuriyetine yönelik yıkıcı politikasını değiştirmedi denildi.
Yönetmenliğini ve başrolünü Ben Affleckin üstlendiği 2012 Oscar ödüllü Argo filminde yeniden anlatılan kaçırma operasyonu, Affleckin merhum CIA görevlisi Antonio Tony Mendezi canlandırdığı operasyonunu anlatıyor.
Podcast ilk kez Mendeze eşlik eden ikinci CIA görevlisinin kimliğini açıkladı ve bu kişinin ajans dilbilimcisi ve sızma uzmanı Ed Johnson olduğunu söyledi. Johnson daha önce kamuoyunda sadece Julio takma adıyla tanınıyordu.
CIAin çalışmalarını demokratik yollarla seçilmiş bir İran hükümetinin devrilmesine yol açtı
Yetmiş yıl sonra, 1953 darbesi İran, teokratik hükümeti, tarihçiler ve diğerleri tarafından her zamanki gibi hararetle tartışılmaya devam ediyor.
İranın devlet televizyonu, haziran ayındaki yıl dönümünde Başbakan Muhammed Musaddıkı deviren darbeyi saatlerce tartıştı. Darbeden 1979 İslam Devrimine uzanan sürecin, ölümcül derecede hasta olan Şahı nihai olarak devirdiği belirtildi.
Amerikan tarafındaysa CIAin darbedeki parmağı kısa sürede Soğuk Savaş casusluğunun bir başarısı olarak ortaya çıktı, ancak son yıllarda tarihçiler teşkilatın eylemlerinin ne kadar etkisi olduğunu tartıştı. Bu aynı zamanda CIAin başka ülkelerde de bir dizi darbe yapmasına yol açtı. 1954te Amerikan gizli operasyonları Guatemalada askeri bir diktatör kurdu ve muhtemelen 245 bin kişinin ölümüne yol açan 40 yıllık bir iç savaşın fitilini ateşledi.
Bu durum, 1953te CIAin İranda gerçekleştirdiği eylemin Amerikan siyaseti tarafından yeniden değerlendirilmesine yol açtı. Dönemin Dışişleri Bakanı Madeleine Albright 2000 yılında ABDnin darbedeki önemli rolünü kabul etti.
Başkan Barack Obama 2009 yılında Kahirede yaptığı konuşmada CIAin çalışmalarını demokratik yollarla seçilmiş bir İran hükümetinin devrilmesine yol açmak olarak tanımladı.
