Pandemi sürecinde kültür ve sanat faaliyetleri de ağır yara aldı. Ekonomik destekten yoksun kalan kimi tiyatrolar perdelerini kapatırken, geçinemeyen kimi müzisyenler intihar etmeyi seçti. Bununla birlikte iktidar, pandemi sürecini muhalif kültürel ve sanatsal faaliyetleri engellemek için fırsata çevirmekle eleştiriliyor.
Ekonomik ve sosyal hayatı sarsan koronavirüs, sanat ve kültür dünyasında da etkisini derinden hissettirdi. Salgına önlem olarak kültür sanat aktiviteleri, festivaller, konserler, eğlenceler ve sergiler iptal edildi. Fakat iktidara yakın çevrelerin bu yasaklardan kısmen etkilenmesi eleştiri konusu oldu.
Mezopotamya Ajansında yer alan yorum habere göre binlerce işçinin aynı anda hiçbir önlem alınmadan çalıştırıldığı fabrikaların açık olduğu aylarda, İçişleri Bakanlığı genelgeleriyle açık hava konserleri dahil olmak üzere kültür sanat etkinlikleri yasaklandı. Tam sayı bilinmemekle birlikte, sendikaların paylaştığı verilere göre; binlerce kültür sanat emekçisi aileleri ile birlikte bu süreçten olumsuz etkilendi.
ÖZEL TİYATROLAR VEDA ETTİI
Ankara Sanat Tiyatrosu, Öykü Sahne, Küçük Salon ve Toy Sahne gibi tiyatro sahneleri kapanırken, birçok özel tiyatro da kapanma tehlikesiyle karşı karşıya. Diğer yandan Kültür ve Turizm Bakanlığı “müjde” olarak sunduğu proje ile sanatçılara bir sefere mahsus olmak üzere bin lira vereceğini açıkladı. Aralarında Pınar Aydınlar, Erdal Erzincan, Mazlum Çimen, Erhan Güleryüz ve Ceylan Ertem gibi isimlerin de olduğu bazı sanatçılar ise “Dilenci değiliz” diyerek tepki gösterdi.
YASAK İKTİDARA UYGULANMADI
Türkiye’nin genelinde tüm etkinlikler yasaklanırken, AKP mitingleri yapılmaya, Cumhurbaşkanı Senfoni Orkestrası (CSO) konser vermeye devam etti. 80 kişilik Antalya Opera ve Balesi topluluğu itirazlara rağmen 15 Mayıs’ta Cumhurbaşkanlığı’nın “7 Tepeden 7 Kıtaya” projesi kapsamında bir konser gerçekleştirdi. Aynı program kapsamında 8 Haziran’da başlayan ve bir ay süren “İstanbul Yeditepe Konserleri”nde de Ajda Pekkan gibi iktidara yakın isimler sahne aldı. Sadece Ajda Pekkan konserine 30 milyon TL harcandığı ileri sürüldü. CSO’nun yeni konser salonunun açılışı ise, 3 Aralık’ta Ankara’da binlerce kişinin katılımıyla yapıldı. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın izni ile hükumete yakın şarkıcılar konser vermeye devam etti.
İŞSİZSİZLİK YÜZÜNDEN İNTİHAR ETTİ
Yüz binlerce müzisyen, ne kısa çalışma ödeneği ne de işsizlik maaşı alabildi. Bu nedenle birçok müzisyen enstrümanlarını satmak zorunda kaldı, sosyal güvencesi olmayan kimi müzisyenler çalıştıkları şehirleri terk ederek memleketlerinin yolunu tuttu. Sürecin simge isimlerinden olan bağlama sanatçısı-müzisyen Duran Ay, 10 ay boyunca işsiz kalması üzerine 16 Aralık’ta İstanbul’da yaşamına son verdi.
SANATÇILAR DAVA KISKACINDA
Pandemi koşuları, sanatçılara açılan davaların önüne ise geçemedi. Bu yıl birçok yönetmene hapis cezaları verildi, sanatçıların eserleri yasaklandı ve davalar açıldı. Van Newrozu’nda söyledikleri “Zindana Diyarbekir” ve “Serhildan Jiyane” şarkılarından dolayı yargılanan Grup Munzur üyelerine 21 Ocak’ta 10 ay hapis cezası verildi. Cizre’deki sokağa çıkma yasakları sırasında katledilen Mehmet Tunç ve kardeşi Orhan Tunç’un yaşamını anlatan yasaklı “Mehmet Tunç ve Bêkes” adlı kitabı yazan Mahmut Alınak’a Şubat ayında dava açıldı. 17 Şubat’ta tutuklanan Alınak, 13 Mayıs’ta tahliye edildi. Sanatçı Ferhat Tunç hakkında Deniz Gezmiş, İbrahim Kaypakkaya ve Mahir Çayan’ın resimlerinin bulunduğu “Marşlar ve Ağıtlar” isimli albüm kapağı nedeniyle 8 Eylül’de dava açıldı. Kuzey Doğu Suriye’de DAİŞ’e karşı verilen mücadeleyi konu alan “Roza-İki Nehrin Ülkesi” belgeselinin yönetmeni Kutbettin Cebe’ye 4 Kasım’da 2 yıl 4 ay hapis cezası verildi.
KÜLTÜREL TAHRİBATLAR
Pandemi sürecinde kültürel alanların tahribatı devam etti. Kitle örgütlerinin tüm çabalarına rağmen iktidarı yapımından vazgeçiremedikleri Ilısu Barajı, 12 bin yıllık tarihi Hasankeyf kentini sular altında bıraktı. Hasankeyf ile birlikte Batman’da yüzlerce yerleşim yerini sular altında bırakan barajın ilk tribün açılışı 19 Mayıs’ta yapıldı. Dersim’in Ovacık ilçesinde, kent halkı için kutsal kabul edilip aynı zamanda doğal sit alanı olan Munzur Gözeleri alınan kararla Haziran ayında yapılaşmaya açıldı.
PANDEMİ DAYANIŞMAYI BERABERİNDE GETİRDİ
Tüm bu olumsuzlar içinde 2020, aynı zamanda kültür sanat emekçileri kurdukları ağlar ve projelerle dayanışmayı güçlendirdikleri bir yıl oldu. Pandemi sürecinde kapanmak zorunda kalan özel tiyatrolar, bir araya gelerek sorunlarına çözüm aradı. 2 bin tiyatro emekçisinin imzasıyla 2 Mayıs’ta başlatılan “Tiyatromuz Yaşasın Kampanyası”, 30 bin imzayı aştı. Çalışmalarına ara vermek zorunda kalan müzisyenlere maddi destek sağlamayı amaçlayan İstanbul Kültür Sanat Vakfı, haziran ayında ‘Müzisyen Destek Fonu’ kampanyası başlattı. Bazı müzisyenler, “Olta” isimli dayanışma albümünde buluştu. Dayanışma ağını kuran müzisyenler, yayınladıkları albümlerin gelirlerini müzisyenlere ve sahne çalışanlarına aktardı. Anadolu Müzik Kültürleri Derneği de, salgın nedeniyle ekonomik zorluk yaşayan müzisyenler için 28 Aralık’ta dayanışma gecesi düzenleyecek. Çevrimiçi konserin tüm geliri zor durumda olan müzik üreticilerine bırakılacak.
ONLİNE İMKANLAR BÜYÜDÜ
Küresel düzeyde pek çok kültür kurumu, arşivlerini dijital ortamda izleyiciye açtı. Müzisyenler sosyal medya kanallarında konserler verdi. Dünyanın en önemli belgesel festivallerinden Amsterdam Belgesel Film Festivali (IDFA) festival tarihinden 300 filmi erişime açtı. Türkiye’den de birçok sinemacı filmlerini dijital ortamda izleyiciye açtı.
Diğer yandan Berlin Filarmoni Orkestrası koronavirüsü nedeniyle iptal ettiği konserlerini internetten canlı yayınlandı. 15. Uluslararası İşçi Filmleri Festivali, 1-7 Mayıs tarihlerinde online olarak düzenlendi. Şubadap Çocuk Grubu online konserler düzenledi. Viyana Devlet Operası, opera ve bale gösterilerini ücretsiz olarak erişime açtı. Uluslararası Gezici Filmmor Kadın Filmleri Festivali, online yayın ile programda yer alan bazı filmleri izleyicilerle buluşturdu. Uçan Süpürge Vakfı’nın düzenlediği Uçan Süpürge Uluslararası Kadın Filmleri Festivali, 7 Mayıs’ta online olarak düzenlendi.
SANAL MÜZELER
Arkas Sanat Merkezi, Pablo Picasso’nun eserlerinden oluşan sergisi de dahil 20 sergiyi sanal turla erişime açtı. Pera Müzesi ve İstanbul Araştırmaları Enstitüsü sergilerini sanal olarak erişime açtı. Berlin Flarmoni Orkestrası, konserini internet üzerinden ücretsiz yayınladı. Frida Kahlo’nun doğduğu Mexico City’deki evi, online ziyaretçilere açıldı. Anadolu Medeniyetler Müzesi, Göbeklitepe Müzesi ve Uluslararası Uzay İstasyonu Müzesi de sanal turla erişime açılan müzelerden oldu.
Alman-Kürt Kültür Enstitüsü, Erivan Radyosu arşivini Youtube kanalı başta olmak üzere tüm dijital platformlarda yayınlamaya başladı. 900 eseri ilk defa toplu şekilde sözleriyle beraber yayınlayan Enstitü, Kürt sanatçılara kanallarına üye olması çağrısında bulundu. Erivan Radyosu’nun 900 şarkılık Kürtçe ile bu şarkıların notalarının ve sözlerinin yer aldığı dört ciltlik bir kitap, Alman-Kürt Kültür Enstitüsü tarafından basıldı.
2020 ÖDÜLLERİ
2020 Oscar Ödüllerine 6 dalda aday olan Güney Koreli yönetmen Bong Joon Ho’nun “Parazit” (Parasite) filmi; en iyi film, en iyi yönetmen, en iyi uluslararası film ve en iyi orijinal senaryo olmak üzere 4 dalda ödül aldı. Film, İngilizce dışındaki bir dilde en iyi film ödülünü kazanan ilk yapım olarak Akademi Ödülleri tarihine geçti. Musa Anter ve Özgür Basın Şehitleri Gazetecilik Ödülleri ve Metin Göktepe Gazetecilik Ödülleri sahiplerine verildi.
